alexmandis - ΣΕΞΤΟΣ, ο Εμπειρικός - Πυρρώνειες Υποτυπώσεις

ΣΕΞΤΟΣ,
Ο ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ

ΠΥΡΡΩΝΕΙΕΣ ΥΠΟΤΥΠΩΣΕΙΣ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Από τη φύση του ο άνθρωπος αγαπά να ερευνά και στην καρδιά του κρύβεται πόθος μεγάλος για την αλήθεια ۠ θέλει να πιστεύει. Η τάση στην πίστη είναι έμφυτη, ενώ η τάση στο σκεπτικισμό διδάσκεται ۠ τον διδάσκει η ζωή τον άνθρωπο. Πηγή γνώσης είναι η πείρα ۠ και στους έμπειρους η ζωή έχει πια διδάξει ότι τίποτε δεν είναι απόλυτο. Η αλήθεια υπάρχει, όμως, είναι άλλη για τον καθένα.
Στη μικρή πόλη της Ίλιδος της Πελοποννήσου, στα χρόνια του Φιλίππου του Μακεδόνα, έζησε ο Πύρρων. Ο ίδιος έζησε ένα συνταρακτικό γεγονός : την εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου. Τον συνόδευσε και έφτασε ως την Ινδία και εκεί γνώρισε τους Ινδούς σοφούς, τους γυμνοσοφιστές. Είδε ξένους λαούς με περίεργους τρόπους ζωής και σκέψης, και τότε με δύναμη πρόβαλε στο νου του η σχετικότητα των πραγμάτων ۠ θρησκευτικές λατρείες, μυθολογικές προλήψεις, ήθη, έθιμα, νόμοι διαφέρουν από λαό σε λαό. Δε μπορούμε να έχουμε βέβαιη γνώση για τίποτε. Αυτά αρχίζει να διδάσκει ο Πύρρων σαν επέστρεψε από την Ινδία πίσω στην Πελοπόννησο, φορτωμένος την πλούσια εμπειρία της μακρινής πορείας.
Έτσι γεννήθηκε ο πυρρωνισμός, η πιο αυθεντική έκφραση του αρχαίου σκεπτικισμού. Έτσι, όμως, γεννήθηκε και ένας διάλογος, ο πιο μακρύς στην ιστορία της φιλοσοφίας, ο διάλογος των σκεπτικών με όσους πίστευαν στη βεβαιότητα της γνώσης, στην αλήθεια, ο διάλογος με τους δογματικούς. Αμυνόμενοι οι δογματικοί, κατηγόρησαν τους σκεπτικούς ως αρνητές του λόγου, αρνητές της φιλοσοφίας. Για παράδειγμα : και ο δογματικός και ο σκεπτικός δοκιμάζουν μέλι. Ο δογματικός λέει : « το μέλι είναι γλυκό » ۠ ο σκεπτικός λέει : ¨ το μέλι μου φαίνεται γλυκό ¨.

ΟΙ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ

ΠΥΡΡΩΝ : Ο ΙΔΡΥΤΗΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΣΚΕΨΗΣ

Ο Πύρρων γεννήθηκε το 364 π.Χ. στην Ίλιδα, κοντά στην Ολυμπία, μια κοσμοπολίτικη πόλη όπου βασίλευε ηρεμία και γαλήνη. Πέθανε το 274 π.Χ. Από αποτυχημένος ζωγράφος στα πρώτα του χρόνια, έφτασε να γίνει τόσο σεβαστός φιλόσοφος, ώστε οι συμπολίτες του να τον τιμήσουν, να τον κάνουν πρωθιερέα, να ψηφίσουν να απαλλάσσονται οι φιλόσοφοι από τη φορολογία, να του στήσουν άγαλμα, και οι Αθηναίοι να τον κάνουν Αθηναίο πολίτη.
Ξαφνικά, στα 30 του χρόνια, το 334 π.Χ., συνέβησαν δύο γεγονότα καταλυτικά για τη μετέπειτα ζωή του. Το πρώτο ήταν η γνωριμία του με τον Ανάξαρχο, το φιλόσοφο, που είχε εξοικειωθεί με τη δημοκρίτεια σκέψη. Το δεύτερο γεγονός ήταν η συνάντησή του με τον Αλέξανδρο και το ταξίδι του ως την Ινδία. Η συνάντηση πρέπει να έγινε την άνοιξη του 332 π.Χ., στη διάρκεια της πολιορκίας της Τύρου ( ως Πελοποννησιακός μισθοφόρος ).
Ο Πύρρων πέρασε αρκετά χρόνια κοντά στον Αλέξανδρο και όλο αυτόν τον καιρό γνώριζε διαφορετικούς λαούς με διαφορετικές δοξασίες, συνήθειες, προλήψεις, ήθη και έθιμα. Το μάθημα της ζωής ήταν έντονο και του άφησε σημάδια στην ψυχή. Και κάποια μέρα που άκουσε έναν Ινδό σοφό να απευθύνεται στον Ανάξαρχο, που τριγύριζε στο περιβάλλον του βασιλιά, βαθιά χαράχτηκαν στο νου του τα λόγια του γυμνοσοφιστή : ¨ Ποτέ ( είπε αυτός στον Ανάξαρχο ) δε θα μπορέσεις να διδάξεις το αγαθό στους άλλους, όσο συχνάζεις στις βασιλικές αυλές ¨. Ο Πύρρων συγκράτησε τα λόγια αυτά. Κάτι φωτίστηκε μέσα του. Κατάλαβε ότι σε περιβάλλον βασιλικό δεν καλλιεργείται η φιλοσοφία.
Σα γύρισε στην Ήλιδα ο κάποτε πένης και άδοξος Πύρρων, ανοίγει φιλοσοφική σχολή. Η διδασκαλία του περιστρέφεται γύρω από δύο μεγάλα θέματα : την ακαταληψία και την εποχή. Και η ζωή του αλλάζει. Αυτός ο τόσο ικανός στις συζητήσεις, αυτός που όλοι λογάριαζαν, κλείνεται στον εαυτό του ۠ αυτός ο πολυσυζητημένος, προτιμά τώρα πια να περπατά μόνος. Συχνά μονολογεί και, σαν τον ρωτούν γιατί το κάνει, απαντά ότι μελετά να είναι χρηστός.
Ήταν απλός άνθρωπος, μας λέει ο Ερατοσθένης. Συχνά τον έβλεπαν να πηγαίνει στην αγορά, να πουλά τις κότες του και τα χοιρίδια. Δεν παντρεύτηκε ποτέ. Καθάριζε μόνος του το σπίτι, όπου ζούσε απλά και ήσυχα με την αδελφή του, τη Φιλίστα. Ο Πύρρων, βαθιά επηρεασμένος από την εμπειρία της σχετικότητας των πραγμάτων, κατέφευγε στον Όμηρο και συχνά επαναλάμβανε τους στίχους του ποιητή για τη ματαιότητα του κόσμου, τη ζωή των ανθρώπων, που είναι σαν τα φύλλα στα δέντρα. Γραπτά δεν άφησε.

ΣΕΞΤΟΣ, Η ΜΟΙΡΑ ΕΝΟΣ ΓΙΑΤΡΟΥ

Από το Σέξτο μαθαίνουμε τα περισσότερα για τους σκεπτικούς φιλοσόφους. Γιατί, όμως, στράφηκε το ενδιαφέρον του στους σκεπτικούς; Μα γιατί ο ίδιος στην ιατρική ακολουθούσε και στη θεωρία και στην πράξη τις αρχές της εμπειρικής ιατρικής σχολής, η οποία είχε υιοθετήσει θέσεις των σκεπτικών. Έτσι εξηγείται και το όνομά του : Σέξτος, ο Εμπειρικός. Ήταν, βέβαια, οπαδός του Πύρρωνος.
Οι πληροφορίες που έχουμε για το Σέξτο είναι ελάχιστες. Γεννήθηκε πριν το 180 μ.Χ. και πέθανε γύρω στο 210 μ.Χ. Για τρεις πόλεις μας μιλάει στα έργα του : για την Αθήνα, την Κω και την Αλεξάνδρεια. Σώθηκαν δύο μεγάλα έργα του : το Πυρρώνειες Υποτυπώσεις και το Προς Μαθηματικούς. Άλλα έργα του χάθηκαν.
Οι Πυρρώνειες Υποτυπώσεις αποτελούνται από τρία βιβλία. Στο πρώτο βιβλίο ο Σέξτος εκθέτει τις αρχές της σκεπτικής αγωγής, τη θεωρία της εποχής, τους τρόπους, τις « σκεπτικές φωνές ».Στα τελευταία κεφάλαια του πρώτου βιβλίου συγκρίνει διαδοχικά τη σκεπτική αγωγή με τη θεωρία του Ηράκλειτου, του Δημόκριτου, των Κυρηναϊκών, του Πρωταγόρα, των Ακαδημεικών και, τέλος, των εμπειρικών γιατρών. Για τα βασικά φιλοσοφικά προβλήματα που εξετάζονται στα υπόλοιπα δύο βιβλία, ο Σέξτος ακολουθεί, από άποψη μεθόδου, τη διαίρεση της φιλοσοφίας σε τρία μέρη : στη Λογική, τη Φυσική και την Ηθική.

ΠΥΡΡΩΝΙΣΜΟΣ

Οι σκεπτικοί ονομάζονται ζητητικοί, γιατί ερευνούν ۠ εφεκτικοί, γιατί περιέρχονται, μετά τη ζήτηση, σε μια ορισμένη κατάσταση – στην εποχή ۠ απορητικοί, γιατί για όλα τα πράγματα απορούν ή γιατί βρίσκονται σε αμηχανία να συμφωνήσουν σε μια θεωρία, να συγκατατεθούν.
Ο Σέξτος δε χάνει την ευκαιρία να επικρίνει τους δογματικούς. Λένε οι δογματικοί ότι τα ζώα είναι κατώτερα από τους ανθρώπους. Αν πάρουμε, όμως, παράδειγμα το σκύλο, διαπιστώνουμε ότι οι αισθήσεις του είναι οξύτερες από τις αισθήσεις του ανθρώπου. Και όσο για τις διανοητικές του ικανότητες, βλέπουμε ότι ο σκύλος έχει όλες τις εκδηλώσεις του ανθρώπου που κρίνει με τον ορθό λόγο : διαλέγει ωφέλιμα πράγματα, αποφεύγει τα βλαβερά, αγαπά τους δικούς του, κυνηγά τους κακούς κ.λπ.
Ο Σέξτος γράφει πως το ίδιο αντικείμενο δημιουργεί στα αισθητήρια όργανα διάφορες εικόνες, έχουμε δηλ. διαφορετικές αισθητές παραστάσεις, με αποτέλεσμα να μη μπορεί ο άνθρωπος να προσδιορίσει την πραγματική του φύση. Το μέλι, λόγου χάρη, είναι συγχρόνως ευχάριστο στη γεύση και δυσάρεστο στην όψη ۠ και το άρωμα είναι ευχάριστο στην όσφρηση και δυσάρεστο στη γεύση. Δεν είναι, λοιπόν, δυνατό να γνωρίζουμε τι είναι το μέλι στην πραγματικότητα.
Ακόμη, οι κρίσεις μας για τα πράγματα είναι σχετικές. Το σπάνιο θεωρείται πολύτιμο, ενώ σε αυτό που βλέπουμε κάθε μέρα δε δίνουμε καμιά αξία. Με άλλα λόγια, η συνήθεια μας κάνει να μην εκτιμούμε τα πράγματα αντικειμενικά. Θεωρούμε φυσικό το ότι ο ήλιος ανατέλλει και δύει κάθε μέρα, γιατί είναι φαινόμενο καθημερινό ۠ ένας κομήτης, όμως ή ένας σεισμός, που παρατηρούμε σπάνια, μας εκπλήσσει ۠ κι όμως ο ήλιος είναι κάτι που θα έπρεπε να μας εκπλήσσει πολύ περισσότερο. Δε μπορούμε, συνεπώς, να ισχυριζόμαστε ότι γνωρίζουμε την αληθινή φύση των πραγμάτων.

ΠΥΡΡΩΝΕΙΕΣ ΥΠΟΤΥΠΩΣΕΙΣ

ΚΕΙΜΕΝΟ

Η φυσική συνέπεια γι` αυτούς που ερευνούν κάποιο πράγμα είναι ή η εύρεση του πράγματος, ή η άρνηση ότι η εύρεσή του είναι δυνατή και η παραδοχή ότι πρόκειται για κάτι ακατάληπτο, ή η επίμονη συνέχιση της έρευνας. Έτσι, και στην περίπτωση των αντικειμένων έρευνας της φιλοσοφίας, άλλοι είπαν ότι έχουν βρει την αλήθεια, άλλοι έφτασαν στο συμπέρασμα ότι η αλήθεια δεν είναι δυνατό να γίνει καταληπτή και άλλοι συνεχίζουν την έρευνα. Αυτοί που νομίζουν ότι βρήκαν την αλήθεια είναι αυτοί που, χαρακτηριστικά, αποκαλούνται δογματικοί, όπως λόγου χάρη ο κύκλος του Αριστοτέλη, του Επίκουρου, των Στωικών και ορισμένοι άλλοι ۠ αυτοί που κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για ακατάληπτα πράγματα είναι ο κύκλος του Κλειτομάχου, του Καρνεάδη και άλλοι Ακαδημεικοί ۠ αυτοί, τέλος, που συνεχίζουν την έρευνα είναι οι Σκεπτικοί. Έτσι, οι σημαντικότερες κατευθύνσεις της φιλοσοφίας είναι τρεις : η Δογματική, η Ακαδημεική και η Σκεπτική.
Σκεπτικισμός είναι η δύναμη να αντιπαραθέτουμε φαινόμενα και νοούμενα με οποιονδήποτε τρόπο, με την οποία φτάνουμε, εξαιτίας της ισοδυναμίας μεταξύ των αντιτιθέμενων πραγμάτων και λόγων, πρώτα στην εποχή και στη συνέχεια στην αταραξία. ¨ Εποχή ¨ ( από το επέχω ) είναι η στάση της διάνοιας, χάρη στην οποία ούτε αρνούμαστε κάτι, ούτε το βεβαιώνουμε. ¨ Αταραξία ¨ είναι η ανενόχλητη και γαλήνια κατάσταση της ψυχής. Υποστηρίζουμε ότι η γενεσιουργός αιτία του Σκεπτικισμού είναι η ελπίδα ότι θα επιτύχουμε την αταραξία.-