alexmandis - ΞΕΝΟΦΩΝ - Σωκράτης Απομνημονεύματα

ΞΕΝΟΦΩΝ

ΣΩΚΡΑΤΗΣ

ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ

ΒΙΒΛΙΟ Α`

ΚΕΙΜΕΝΟ

ΟΙ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ

Πολλές φορές παραξενεύτηκα με ποια επιχειρήματα, τελοσπάντων, έπεισαν τους Αθηναίους εκείνοι που έκαναν γραπτή την καταγγελία εναντίον του Σωκράτη, ότι τάχα άξιζε να θανατωθεί για καλό της πόλης. Η γραπτή καταγγελία ήταν τέτοια περίπου : Ο Σωκράτης κάνει αξιόποινες ενέργειες, δηλ. δεν πιστεύει στους θεούς στους οποίους πιστεύει η πόλη, αλλά εισάγει νέες θεότητες ۠ ακόμη, κάνει αξιόποινες ενέργειες, επειδή χαλάει το χαρακτήρα των νέων.
Πρώτα πρώτα, λοιπόν, ποια απόδειξη έφεραν ότι τάχα δεν πίστευε στους θεούς; Διότι ο Σωκράτης έκανε φανερά θυσίες πολλές φορές στο σπίτι του και πολλές φορές στους κοινούς βωμούς της πόλης και δεν ήταν άγνωστο ότι έκανε χρήση της μαντικής. Βέβαια, είχε σκορπιστεί η φήμη ότι τάχα έλεγε ο Σωκράτης ότι η θεότητα του δείχνει σημάδια για το μέλλον ۠ από αυτό κυρίως μου φαίνεται ότι τον κατηγόρησαν ότι εισάγει νέες θεότητες. Αυτός, όμως, δεν εισήγαγε τίποτε πιο νέο από τους άλλους που, πιστεύοντας στη μαντική, κάνουν χρήση οιωνών, μαντικών φωνών, συναπαντημάτων και θυσιών. Έλεγε ότι χρειάζεται να καταφύγουν στη μαντική όσοι είναι να κυβερνήσουν σωστά τα σπίτια τους ή τις πόλεις τους, διότι το να γίνει κάποιος ξυλουργός ή χαλκουργός ή καλλιεργητής της γης ή κυβερνήτης ανθρώπων ή ικανός διαχειριστής του σπιτιού του ή ικανός στρατηγός, όλα αυτά πίστευε ότι μπορούν να επιλεγούν και να κερδηθούν με τη σκέψη του ανθρώπου ۠ όσα, όμως, ανάμεσα σε αυτά είναι τα σπουδαιότερα, αυτά έλεγε ότι οι θεοί τα έχουν αφήσει στους εαυτούς τους και από αυτά τίποτε δεν είναι γνωστό στους ανθρώπους. Και οι θεοί τα φανερώνουν αυτά σε όσους ευσπλαχνίζονται.

ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ ΑΠΟ ΣΟΦΙΣΤΕΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΥΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥΣ

Εξάλλου, εκείνος πάντοτε κινούνταν φανερά ۠ διότι και πρωί πήγαινε στους τόπους περιπάτου και στα γυμναστήρια και, όταν η αγορά ήταν γεμάτη από κόσμο, εκεί εμφανιζόταν και την υπόλοιπη ημέρα πάντοτε βρισκόταν εκεί όπου θα συναντούσε πάρα πολλούς ανθρώπους. Και κανείς ποτέ ούτε είδε το Σωκράτη να κάνει κάτι το ασεβές και το ανόσιο ούτε τον άκουσε να λέει. Ο ίδιος πάντοτε μιλούσε για τα ανθρώπινα πράγματα, εξετάζοντας τι είναι ευσέβεια, τι ασέβεια, τι ωραίο, τι άσχημο, τι σωστό, τι όχι σωστό, τι σύνεση, τι απερισκεψία, τι πόλη, τι ικανός να εξουσιάζει ανθρώπους και για άλλα πράγματα, που όσους τα ήξεραν τους θεωρούσε τέλειους πολίτες, ενώ για όσους τα αγνοούσαν έλεγε ότι δικαιολογημένα θα είχαν ονομαστεί άνθρωποι που δεν είναι ελεύθεροι.

Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΚΕΡΑΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ

Όταν κάποτε ο Σωκράτης έγινε μέλος της ``βουλής των πεντακοσίων`` και έδωσε το βουλευτικό όρκο, όταν έγινα ``επιστάτης`` στην ``εκκλησία του δήμου`` και ο λαός θέλησε με μια ψηφοφορία, αντίθετα με τους νόμους, να καταδικάσει σε θάνατο όλους τους στρατηγούς που ήταν με το Θράσυλλο και με τον Ερασινίδη, δε θέλησε να θέσει το θέμα σε ψηφοφορία, μολονότι ο λαός οργιζόταν μαζί του και τον απειλούσαν πολλοί και δυνατοί ۠ αντίθετα, έδωσε μεγαλύτερη σημασία στην τήρηση του όρκου του, παρά να κάνει ό,τι ήθελε ο λαός αντίθετα με ό,τι είναι σωστό και να προφυλαχτεί από εκείνους που τον απειλούσαν. Διότι πίστευε ότι οι θεοί φροντίζουν για τους ανθρώπους όχι με τον τρόπο που πιστεύουν πολλοί ۠ διότι αυτοί φαντάζονται ότι οι θεοί άλλα τα ξέρουν και άλλα δεν τα ξέρουν ۠ ο Σωκράτης, όμως, νόμιζε ότι οι θεοί τα ξέρουν όλα, και όσα λέγονται και όσα γίνονται και όσα σιωπηλά σκέφτονται οι άνθρωποι, ότι βρίσκονται παντού και ότι δείχνουν σημάδια στους ανθρώπους για όλα τα ανθρώπινα πράγματα.

ΑΝΑΙΡΕΣΗ ΤΗΣ ΔΕΥΤΕΡΗΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑΣ

Μου φαίνεται παράξενο και το ότι πείσθηκαν μερικοί ότι τάχα ο Σωκράτης χαλούσε το χαρακτήρα των νέων, αυτός που ήταν πρώτα πρώτα ο πιο συγκρατημένος στις αφροδίσιες ηδονές και στις στομαχικές απολαύσεις και έπειτα ο πιο ανθεκτικός σε όλους τους κόπους, χειμώνα και καλοκαίρι, και ακόμη έτσι ασκημένος στο να χρειάζεται λιτό τρόπο διαβίωσης. Αυτός προέτρεπε τους νέους να επιθυμούν την αρετή, δημιουργώντας τις ελπίδες ότι, αν φροντίζουν για τους εαυτούς τους, θα γίνουν τέλειοι πολίτες. Ακόμη, ( ο ίδιος ) δεν παραμελούσε το σώμα του, δεν ήταν μαλθακός, ούτε φαντασμένος ούτε στο ντύσιμό του ούτε και στον άλλο τρόπο της ζωής του. Και όσους μαθήτευσαν κοντά του δεν τους έκανε εραστές των χρημάτων ۠ δεν έπαιρνε χρήματα από όσους επιθυμούσαν την πνευματική συσχέτιση μαζί του.

ΟΙ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΙΣ ΚΑΙ Ο ΤΡΟΠΟΣ ΖΩΗΣ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ

Ο Σωκράτης παρακαλούσε τους θεούς απλώς να του δίνουν αγαθά ۠ για όσους ζητούσαν χρυσάφι ή ασήμι ή εξουσία τυραννική ή κάτι άλλο από τα παρόμοια, θεωρούσε ότι δε ζητούν τίποτε διαφορετικό παρά αν ζητούσαν τύχη στα ζάρια ή στη μάχη ή σε κάτι άλλο απ` όσα είναι ολοφάνερα άγνωστα ποια έκβαση θα έχουν. Και κατηγορούσε για ανοησία τους άλλους που κάνουν κάτι αντίθετα με τις υποδείξεις των θεών, προσέχοντας να μη χάσουν την υπόληψή τους ανάμεσα στους ανθρώπους.

Η « ΔΙΑΙΤΑ » ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ

Ο Σωκράτης έτρωγε τόση τροφή, όση έτρωγε με ευχαρίστηση, και πήγαινε να φάει έτσι προετοιμασμένος, ώστε η επιθυμία της τροφής να του ήταν το προσφάγι. Κάθε ποτό του ήταν ευχάριστο, επειδή δεν έπινε, αν δε διψούσε.

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΓΚΡΑΤΕΙΑ

``Άντρες, αν είχαμε πόλεμο και θέλαμε να εκλέξουμε έναν άντρα, με την ηγεσία του οποίου, προπάντων, θα σωζόμασταν οι ίδιοι και θα νικούσαμε τους εχθρούς, άραγε θα διαλέγαμε αυτόν που θα αντιλαμβανόμασταν ότι είναι δούλος της κοιλιάς του ή του κρασιού ή των αφροδίσιων ηδονών ή του κόπου ή του ύπνου; Και πώς θα φανταζόμασταν ότι ένας τέτοιος άντρας ή εμάς θα έσωζε ή τους εχθρούς θα νικούσε; Και αν, φτάνοντας προς το τέλος της ζωής μας, θέλαμε να εμπιστευθούμε σε κάποιον ή αγόρια μας, για να τα εκπαιδεύσει, ή άγαμα κορίτσια μας, για να τα διαφυλάξει, ή υλικά αγαθά μας, για να τα διατηρήσει, άραγε θα θεωρήσουμε ότι είναι αξιόπιστος γι` αυτά ένας άντρας χωρίς εγκράτεια; Ο ακρατής άνθρωπος μοιάζει με τον πλεονέκτη που, αρπάζοντας τα πράγματα των άλλων, νομίζει ότι πλουτίζει, αλλά αντίθετα κάνει κακό στους άλλους και πολύ μεγαλύτερο κακό στον εαυτό του, αν βέβαια είναι πολύ μεγάλο κακό όχι μόνο να καταστρέψει κάποιος το σπίτι του, αλλά και το σώμα και την ψυχή του. Και σε μια συντροφιά ποιος θα ευχαριστηθεί με έναν τέτοιο άνθρωπο, για τον οποίο θα ξέρει ότι πιο πολύ ευχαριστιέται με το φαγητό και με το κρασί παρά με τους φίλους του; Άραγε δεν πρέπει κάθε άντρας, θεωρώντας ότι η εγκράτεια είναι θεμέλιο της αρετής, αυτήν πρώτα πρώτα να στήσει μέσα στην ψυχή του; Διότι ποιος χωρίς αυτή θα μάθει ή θα μελετήσει κάτι καλό με αξιόλογο τρόπο;

ΒΙΒΛΙΟ Β`

ΚΕΙΜΕΝΟ

ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ ΜΕ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΙΠΠΟ

Νόμιζα ότι λέγοντας και τέτοια λόγια παρακινούσε τους ακροατές του να έχουν εγκράτεια στην επιθυμία φαγητού, ποτού, λαγνείας, ύπνου, κρύου και ζέστης. Όταν δηλ. αντιλήφθηκε ότι κάποιος από τους ακροατές του ήταν κάπως ασυγκράτητος σ` αυτά, είπε : ``Πες μου, Αρίστιππε, αν χρειαζόταν να πάρεις και να εκπαιδεύσεις δύο από τους νέους, τον ένα για να είναι ικανός να εξουσιάζει και τον άλλο για να μη διεκδικήσει καν την εξουσία, πώς θα εκπαίδευες τον καθένα από τους δύο; Ξεκινώντας με την τροφή, ποιον από τους δύο θα συνηθίζουμε να προτιμά να κάνει κάτι που είναι πολύ βιαστικό παρά να προσφέρει ευχάριστα πράγματα στην κοιλιά του;``. ``Μα το Δία, είπε ο Αρίστιππος, αυτόν που θα εκπαιδεύαμε για να εξουσιάζει``. ``Λοιπόν, είπε ο Σωκράτης, και όταν θέλουν να πιουν, πρέπει να προσθέσουμε στον ίδιο το να μπορεί να αντέχει στη δίψα;``. ``Βεβαιότατα``, απάντησε. ``Και σε ποιον από τους δύο θα προσθέσουμε το να μπορεί να έχει εγκράτεια στον ύπνο, ώστε να μπορεί και αργά να κοιμηθεί και νωρίς να ξυπνήσει και να αγρυπνήσει, αν χρειαστεί κάτι σε κάποια περίσταση;``. ``Και αυτό στον ίδιο``, απάντησε. ``Λοιπόν, νομίζεις ότι αυτός που σκοπεύει να γίνει άρχοντας πρέπει να ασκείται και να αντέχει εύκολα;``. ``Βεβαιότατα``, είπε. ``Λοιπόν, αν όσους έχουν εγκράτεια σε όλα αυτά τους κατατάσσουμε σε όσους είναι ικανοί να εξουσιάζουν, όσους δεν είναι ικανοί να κάνουν αυτά θα τους κατατάξουμε σε όσους ούτε καν θα διεκδικήσουν την άσκηση εξουσίας;``. Συμφώνησε και σ` αυτό ο Αρίστιππος. Οι εύκολες ενέργειες και οι στιγμιαίες ηδονές, ούτε στο σώμα είναι ικανές να φέρουν ευεξία, ούτε στην ψυχή δημιουργούν καμιά αξιόλογη γνώση ۠ αντίθετα, οι καρτερικές φροντίδες οδηγούν στο να φτάσει κάποιος στα ωραία και καλά έργα.
Και ο σοφός Πρόδικος στο σύγγραμμά του σχετικά με τον Ηρακλή, έλεγε : ``… Και εγώ έρχομαι σε σένα Ηρακλή, όμως, δε θα σε εξαπατήσω με ευχάριστα προοίμια, αλλά με αλήθεια θα σου εκθέσω πώς οι θεοί τακτοποίησαν όσα υπάρχουν. Λοιπόν, τίποτε από όσα είναι καλά και ωραία δεν το δίνουν οι θεοί στους ανθρώπους χωρίς κόπο και φροντίδα ۠ αλλά αν θέλεις να είναι οι θεοί ευνοϊκοί απέναντί σου, πρέπει να περιποιείσαι τους θεούς ۠ αν θέλεις να σε αγαπούν οι φίλοι σου, πρέπει να ευεργετείς τους φίλους σου ۠ αν επιθυμείς να σε τιμά κάποια πόλη, πρέπει να ωφελείς την πόλη αυτή ۠ αν θέλεις η γη να σου δίνει άφθονους καρπούς, πρέπει να καλλιεργείς τη γη ۠ αν θέλεις να είσαι σωματικά δυνατός, πρέπει να γυμνάζεις το σώμα σου με κόπο και ιδρώτα.

ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ ΜΕ ΤΟ ΓΙΟ ΤΟΥ ΛΑΜΠΡΟΚΛΗ

Όταν κάποτε ότι ο μεγαλύτερος γιος του Λαμπροκλή ήταν θυμωμένος με τη μητέρα του, του είπε : ``Πες μου, παιδί μου, γνωρίζεις κάποιους ανθρώπους που λέγονται αχάριστοι;``. ``Και βέβαια, είπε ο νεαρός ۠ χαρακτηρίζουν αχάριστους όσους ευεργετήθηκαν και ενώ μπορούν, δεν ανταποδίδουν τη χάρη που τους έγινε``. ``Νομίζεις, λοιπόν, ότι οι αχάριστοι συγκαταλέγονται ανάμεσα στους άδικους;``. ``Βέβαια``, είπε. ``Λοιπόν, ποιους και από ποιους θα διαπιστώσουμε ότι έχουν δεχτεί μεγαλύτερες υπηρεσίες απ` όσο τα παιδιά από τους γονείς τους; Οι γονείς από την ανυπαρξία τα έκαναν να υπάρχουν για να δουν τόσο ωραία πράγματα και να απολαύσουν τόσα αγαθά, όσα οι θεοί δίνουν στους ανθρώπους. Και ο άντρας συντηρεί τη γυναίκα που θα κάνει μαζί του παιδιά και ετοιμάζει για τα παιδιά που θα γεννηθούν όλα όσα νομίζει ότι θα τα ωφελήσουν στη ζωή τους και μάλιστα όσο γίνεται περισσότερα. Η γυναίκα, πάλι, δέχεται μέσα της και κουβαλά το φορτίο αυτό, νιώθοντας το βάρος του και διακινδυνεύοντας τη ζωή της και δίνοντας ένα μέρος της τροφής με την οποία και η ίδια τρέφεται ۠ και με πολύ κόπο, αφού το κουβαλήσει και το γεννήσει και το τρέφει και το φροντίζει, η ίδια, καθώς σκέφτεται και όσα το ωφελούν και όσα του είναι ευχάριστα, προσπαθεί να του τα δίνει και το τρέφει για πολύ καιρό, αντέχοντας να κοπιάζει ημέρα και νύχτα, χωρίς να ξέρει αν γι` αυτές τις προσφορές της θα έχει κάποια ανταπόδοση. Και δεν αρκεί οι γονείς μόνο να θρέψουν τα παιδιά τους, αλλά και, όταν νομίσουν ότι τα παιδιά είναι ικανά να μάθουν κάτι, τους διδάσκουν όσα οι ίδιοι οι γονείς καλά ξέρουν για τη ζωή, ενώ για όσα νομίζουν ότι άλλος είναι πιο ικανός να τους τα διδάξει, τα στέλνουν σ` αυτόν ξοδεύοντας χρήματα και φροντίζουν για όλα, ώστε να γίνουν τα παιδιά τους όσο γίνεται καλύτερα``. Σ` αυτά ο νεαρός απάντησε : ``Ωστόσο, αν και έχει κάνει όλα αυτά, κανένας δε θα μπορούσε να ανεχτεί τη δυστροπία της``. ``Και `συ, είπε ο Σωκράτης, πόσες δυσκολίες νομίζεις ότι της προξένησες και με τα λόγια σου και με τις ενέργειές σου από την παιδική ηλικία σου, ημέρα και νύχτα, και πόσο τη στενοχώρησες με τις αρρώστιες σου; Και εσύ δυσανασχετείς, μολονότι ξέρεις καλά όσα σου λέει η μητέρα σου, τα λέει επειδή θέλει να έχεις τόσα καλά, όσα κανένας άλλος; Λοιπόν, και το γείτονά σου δε θα ήθελες να κάνεις φίλο για να σε βοηθά, αν αποτύχεις σε κάτι; Ένα συνταξιδιώτη σου στη στεριά ή στη θάλασσα ή, αν κάποιον άλλον συναντήσεις, δε σ` ενδιαφέρει να τον κάνεις φίλο ή εχθρό;``. ``Βέβαια``, είπε. ``Λοιπόν, έχεις ετοιμαστεί να φροντίζεις γι` αυτούς, και τη μητέρα σου, που πιο πολύ από όλους εσένα αγαπά, δε νομίζεις ότι πρέπει να την περιποιείσαι; ``.

Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΠΕΡΙ ΦΙΛΙΑΣ

Ο Σωκράτης έλεγε ότι βλέπει τους περισσότερους να φροντίζουν για οτιδήποτε περισσότερο παρά για την απόχτηση φίλων. Διότι έλεγε ότι τους βλέπει να προσπαθούν με επιμέλεια να αποκτούν και σπίτια και χωράφια και δούλους και ζώα και σκεύη και να προσπαθούν να διατηρήσουν όσα έχουν, αλλά ένα φίλο, που λένε ότι είναι το πιο μεγάλο αγαθό, έλεγε ότι βλέπει τους περισσότερους να μη φροντίζουν πώς θα τον αποχτήσουν. Ο καλός φίλος θέτει τον εαυτό του στη συμπλήρωση κάθε ανάγκης του φίλου του και στις προσωπικές και στις δημόσιες υποθέσεις του και, αν χρειάζεται να ευεργετήσει κάποιον, τον ενισχύει και, αν τον ταράζει κάποιος φόβος, τον συντρέχει άλλοτε συμμετέχοντας στις δαπάνες, άλλοτε ενεργώντας μαζί του και, όταν ευτυχούν οι φίλοι του, ευφραίνοντάς τους πάρα πολύ και, όταν κλονίζονται, ξαναστήνοντάς τον με μεγάλη βοήθεια.

ΒΙΒΛΙΟ Γ`

ΚΕΙΜΕΝΟ

ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΙ ΕΝΝΟΙΩΝ : ΑΝΔΡΕΙΑ, ΣΟΦΙΑ, ΦΘΟΝΟΣ, ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ, ΑΡΧΟΝΤΕΣ

Όταν, πάλι, τον ρωτούσαν, ποιο από τα δύο, η ανδρεία είναι επίκτητο ή έμφυτο στοιχείο, έλεγε : ``Νομίζω ότι, όπως ένα σώμα γεννιέται πιο δυνατό από άλλο σώμα στην αντιμετώπιση των κόπων, έτσι και μια ψυχή γίνεται από τη φύση πιο δυνατή στην αντιμετώπιση κινδύνων. Θα πρέπει, λοιπόν, όλοι και οι περισσότερο προικισμένοι και όσοι έχουν χαλαρότερες φυσικές δυνατότητες, να μαθαίνουν και να ασκούνται σε όσα θέλουν να γίνουν αξιόλογοι``.
Δεν ξεχώριζε τη σοφία από τη σωφροσύνη, αλλά θεωρούσε σοφό και συνετό εκείνον που ήξερε τα ωραία και τα καλά και τα χρησιμοποιούσε στη ζωή του, και εκείνον που ήξερε τα άσχημα και τα απέφευγε. Όταν, επιπλέον, τον ρωτούσαν αν πιστεύει ότι είναι σοφοί, αλλά ασυγκράτητοι όσοι ξέρουν τι πρέπει να κάνουν, αλλά κάνουν τα αντίθετα, έλεγε : ``Πιστεύω ότι όσοι δεν ενεργούν σωστά, δεν είναι ούτε σοφοί ούτε συνετοί``. Έλεγε, επίσης, ότι η δικαιοσύνη και κάθε άλλη αρετή είναι σοφία. Τα δίκαια έργα και όλα τα άλλα ωραία και καλά γίνονται με αρετή.
Ερευνώντας, επίσης, τι είναι φθόνος έβρισκε ότι είναι ένα είδος λύπης, ούτε όμως λύπης που δημιουργείται για ατυχίες φίλων ούτε για ευτυχίες εχθρών, αλλά έλεγε ότι φθονούν μόνο όσοι στενοχωριούνται για ευτυχίες φίλων τους. Αυτό δε θα μπορούσε να συμβεί σε συνετό άνθρωπο, ενώ οι ανόητοι το παθαίνουν πάντοτε.
Ερευνώντας, επίσης, τι είναι ανώφελη απασχόληση έλεγε ότι έβρισκε τους περισσότερους να κάνουν κάτι ۠ διότι κάτι κάνουν και αυτοί που παίζουν ζάρια και οι γελωτοποιοί ۠ έλεγε, όμως, ότι όλοι αυτοί έχουν ανώφελες απασχολήσεις. Όταν τον ρώτησε κάποιος τι νομίζει ότι είναι η καλύτερη απασχόληση για έναν άντρα, απάντησε : ``Η σωστή ενέργεια``. Και έλεγε ότι όποιος δεν ενεργεί σωστά, σε τίποτε δεν είναι ούτε χρήσιμος ούτε αγαπητός στους θεούς.
Έλεγε ότι βασιλείς και άρχοντες δεν είναι αυτοί που έχουν σκήπτρα, ούτε όσοι εκλέχτηκαν από τυχαίους, ούτε όσοι βγήκαν με κλήρο, ούτε όσοι χρησιμοποίησαν βία, ούτε όσοι εξαπάτησαν, αλλά όσοι ξέρουν να εξουσιάζουν.

Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΜΙΛΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ

Είναι φυσικό να είναι η σωματική κατάσταση περισσότερο χρήσιμη για όσα αντίθετα συμβαίνουν με την κακή σωματική κατάσταση. Και είναι άσχημο να γεράσει κάποιος από αμέλεια, πριν δει τον εαυτό του πόσο πολύ ωραίος και δυνατός σωματικά θα μπορούσε να γίνει ۠ αυτά δεν είναι δυνατό να τα δει, αν αμελεί το σώμα του.

ΠΑΡΕΜΒΟΛΕΣ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ ΣΕ ΑΝΩΝΥΜΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ

Όταν κάποιος του έλεγε ότι τρώει χωρίς όρεξη, είπε : ``Ο Ακουμενός συστήνει ένα καλό φάρμακο για την περίπτωση αυτή``. Όταν αυτός τον ρώτησε ``ποιο;`` είπε : ``Να πάψεις να τρως ۠ αν σταματήσεις, θα περάσεις και πιο ευχάριστα και πιο φτηνά και πιο υγιεινά``.

ΒΙΒΛΙΟ Δ`

ΚΕΙΜΕΝΟ

Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΠΕΡΙ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

Όσοι από τους ανθρώπους είναι πολύ προικισμένοι, που είναι και ψυχικά πολύ δυνατοί και πολύ ικανοί να τελειώνουν αυτά με τα οποία καταπιάνονται, αν καλλιεργηθούν πνευματικά και αν μάθουν όσα πρέπει, γίνονται πολύ καλοί και πολύ ωφέλιμοι ۠ διότι κάνουν πάρα πολλά και πολύ μεγάλα καλά ۠ αν, όμως, μείνουν ακαλλιέργητοι και αμαθείς, γίνονται πολύ κακοί και πολύ βλαβεροί ۠ διότι, καθώς δεν ξέρουν να κρίνουν τι πρέπει να κάνουν, πολλές φορές καταπιάνονται με κακές δραστηριότητες και, καθώς έχουν έπαρση και ορμητική διάθεση, είναι δυσκολοσυγκράτητοι και δύσκολα, επίσης, αποτρέπονται ۠ γι` αυτό προξενούν πάρα πολλά και πολύ μεγάλα κακά. Είναι ανόητος αυτός που φαντάζεται ότι, ενώ δεν ξέρει τίποτε, θα φανεί εξαιτίας του πλούτου του ότι είναι σημαντικός σε κάτι ή, ενώ θεωρείται ότι δεν είναι σημαντικός σε τίποτε, θα αποκτήσει υπόληψη.

ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ ΜΕ ΤΟΝ ΕΥΘΥΔΗΜΟ ΠΕΡΙ ΕΥΣΕΒΕΙΑΣ

Δε βιαζόταν, βέβαια, να γίνουν όσοι τον συναναστρέφονταν ικανοί στους λόγους, στις ενέργειες και στις επινοήσεις, αλλά νόμιζε ότι πριν από αυτά πρέπει να αναπτυχθεί μέσα τους η σύνεση. Διότι πίστευε ότι όσοι έχουν τις ικανότητες αυτές, χωρίς να έχουν σύνεση, είναι και πιο άδικοι και πιο ικανοί να κάνουν κακό. Πρώτα πρώτα, λοιπόν, προσπαθούσε να κάνει όσους τον συναναστρέφονταν συνετούς απέναντι στους θεούς.
Σε μια συζήτηση με τον Ευθύδημο, είπε : ``Πες μου, Ευθύδημε, κάποτε ως τώρα σου πέρασε από το νου να σκεφτείς με πόση επιμέλεια οι θεοί έχουν δημιουργήσει όσα χρειάζονται οι άνθρωποι;``. ``Μα το Δία, όχι``, είπε. ``Αλλά ξέρεις, βέβαια, πρώτα πρώτα ότι χρειαζόμαστε φως, που μας το δίνουν οι θεοί; Ωστόσο, επειδή βέβαια έχουμε ανάγκη από ανάπαυση, μας δίνουν τη νύχτα, που είναι πολύ ωραίο αναπαυτήριο. Και επειδή η νύχτα είναι σκοτεινή και τα κάνει όλα δυσδιάκριτα, μας άναψαν μέσα στη νύχτα τα άστρα, που μας δείχνουν τις ώρες της νύχτας. Ακόμη, η σελήνη μας δείχνει όχι μόνο τις διαιρέσεις της νύχτας αλλά και του μήνα. Και επειδή έχουμε ανάγκες τροφής, μας τις δίνουν από τη γη και για το σκοπό αυτό δημιουργούν τις κατάλληλες εποχές, που μας ετοιμάζουν πολλά και κάθε είδους προϊόντα. Μας δίνουν και νερό, που έχει τόσο μεγάλη αξία, ώστε σε συνεργασία με τη γη και με τις εποχές του χρόνου να κάνει να φυτρώνουν και να μεγαλώνουν όλα όσα μας είναι χρήσιμα και να τρέφει κι εμάς τους ίδιους. Ακόμη, μας έδωσαν τη φωτιά, που είναι βοηθητικό μέσο εναντίον του ψύχους ή βοηθητικό μέσο εναντίον του σκότους και συνεργατικό μέσο για κάθε τέχνη και για όλα όσα κατασκευάζουν για ωφέλειά τους οι άνθρωποι. Και το ότι ο ήλιος, όταν βρίσκεται στη χειμερινή τροπή, πλησιάζει τη γη, άλλα ωριμάζοντας και άλλα ξεραίνοντας, όσων έχει περάσει η εποχή, και το ότι, όταν τα κάνει αυτά, δεν πλησιάζει πια πιο κοντά, αλλά απομακρύνεται, προσέχοντας μήπως και βλάψει θερμαίνοντάς μας περισσότερο απ` όσο πρέπει και, όταν πάλι απομακρύνεται και φτάσει εκεί όπου και σ` εμάς είναι φανερό ότι, αν προχωρήσει πιο πέρα, θα παγώσουμε από το ψύχος. Και πολλοί άνθρωποι δε χρησιμοποιούν ως τροφή τους αυτά που φυτρώνουν από τη γη, αλλά ζουν από τα ζώα που βόσκουν με γάλα, τυρί και κρέας ۠ και όλοι, τιθασεύοντας και δαμάζοντας τα χρήσιμα ζώα, τα χρησιμοποιούν ως συνεργάτες και στον πόλεμο και σε άλλα πολλά. Και καθώς υπάρχουν πολλά καλά και ωφέλιμα, αλλά διαφορετικά μεταξύ τους, πρόσθεσαν στους ανθρώπους αισθήσεις που να ταιριάζουν σε καθένα από αυτά χωριστά, με τα οποία απολαμβάνουμε όλα τα αγαθά. Εμφύτευσαν μέσα μας το λογικό, με το οποίο σκεφτόμαστε, μνημονεύουμε και κατανοούμε πού το καθένα συμφέρει και επινοούμε πολλά, με τα οποία και τα καλά απολαμβάνουμε και τα κακά αποφεύγουμε. Ακόμη, μας έδωσαν την έκφραση, με την οποία μεταδίδουμε ο ένας στον άλλο όλα τα αγαθά και συμμετέχουμε στην κοινωνική ζωή και θεσπίζουμε νόμους και ζούμε ως πολίτες. Ότι βέβαια είναι αληθινά όσα λέω θα το καταλάβεις και `συ, αν δεν περιμένεις ωσότου δεις τις μορφές των θεών, αλλά αν σου είναι αρκετό, βλέποντας τα έργα τους, να σέβεσαι και να τιμάς τους θεούς. Σκέψου ότι και οι ίδιοι οι θεοί έτσι το δείχνουν. Σκέψου ακόμη ότι και ο ήλιος, που θεωρείται ότι είναι φανερός σε όλους, δεν επιτρέπει στους ανθρώπους να τον βλέπουν με ακρίβεια, αλλά αν κάποιος επιχειρεί να τον δει με θράσος, τυφλώνεται. Και οι άνεμοι οι ίδιοι δεν είναι ορατοί, αλλά μας είναι φανερά όσα κάνουν και τους αισθανόμαστε όταν μας πλησιάζουν. Και ακόμη, η ψυχή του ανθρώπου είναι φανερό ότι βασιλεύει μέσα μας, αλλά ούτε και αυτή είναι ορατή. Κατανοώντας, λοιπόν, αυτά, πρέπει να μην περιφρονούμε όσα δεν είναι ορατά, αλλά καταλαβαίνοντας τη δύναμή τους απ` όσα γίνονται, να τιμούμε τη θεότητα. Και πρέπει να τιμά κάποιος τους θεούς χωρίς να υστερεί, όσο μπορεί, και να έχει θάρρος και να ελπίζει τα πιο μεγάλα αγαθά από αυτούς``. Λοιπόν, και λέγοντας και ενεργώντας με τέτοιους τρόπους, έκανε περισσότερο ευσεβείς και συνετούς όσους τον συναναστρέφονταν.

Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΠΕΡΙ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ

Όταν ο Σωκράτης δικαζόταν με την έγγραφη καταγγελία που είχε κάνει σε βάρος του ο Μέλητος, ενώ οι άλλοι συνηθίζουν στα δικαστήρια να μιλούν για να ευχαριστήσουν τους δικαστές, να τους κολακεύουν και να τους ικετεύουν αντίθετα με τους νόμους, και πολλοί με τέτοιες ενέργειες αθωώνονται από τους δικαστές, εκείνος δε θέλησε να κάνει τίποτε από όσα συνηθίζονται στα δικαστήρια, αλλά ενώ εύκολα θα αθωωνόταν από τους δικαστές αν έκανε έστω και λίγο κάτι από αυτά, προτίμησε να πεθάνει μένοντας πιστός στους νόμους, παρά να ζει παραβαίνοντας τους νόμους.

ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ ΜΕ ΤΟΝ ΕΥΘΥΔΗΜΟ ΠΕΡΙ ΕΓΚΡΑΤΕΙΑΣ

Στις συζητήσεις του ο Σωκράτης παρακινούσε πιο πολύ απ` όλα στην εγκράτεια όσους τον συναναστρέφονταν. Ξέρω ότι κάποτε έκανε τέτοια συζήτηση για την εγκράτεια με τον Ευθύδημο : ``Πες μου, Ευθύδημε, άραγε πιστεύεις ότι είναι ωραίο και μεγαλόπρεπο απόκτημα η ελευθερία και για έναν άνθρωπο και για μια πόλη;``. ``Όσο γίνεται πιο πολύ``, είπε. ``Λοιπόν, όποιος εξουσιάζεται από τις σωματικές ηδονές και εξαιτίας τους δε μπορεί να κάνει τα καλύτερα, πιστεύεις ότι είναι ελεύθερος άνθρωπος;``. ``Καθόλου``, είπε. ``Νομίζεις ότι η έλλειψη συγκρατημού, επειδή εμποδίζει τη σοφία, το πιο μεγάλο αγαθό των ανθρώπων, τους εμποδίζει να προσέχουν τα ωφέλιμα και να τα μαθαίνουν, παρασύροντάς τους στα ευχάριστα και ότι πολλές φορές, ενώ καταλαβαίνουν τα καλά και τα κακά, τους σκοτίζει και τους κάνει να διαλέγουν το χειρότερο αντί το καλύτερο;``. ``Γίνεται αυτό``, είπε ο Ευθύδημος. ``Η έλλειψη συγκρατημού, επειδή δεν αφήνει τους ανθρώπους να περιμένουν ούτε την πείνα, ούτε τη δίψα, ούτε την ερωτική επιθυμία, ούτε την αγρύπνια, χάρη στα οποία μόνο είναι δυνατό να φάνε ευχάριστα και να πιουν και να έχουν ερωτική ορμή και ευχάριστα να αναπαυθούν και να κοιμηθούν, ωσότου αυτά γίνουν όσο γίνεται πιο επιθυμητά, εμποδίζει να ευχαριστιούνται σε αξιόλογο βαθμό με τις πιο αναγκαίες και πολύ συχνές απολαύσεις τους ۠ ενώ η κυριαρχία στα έντονα συναισθήματά μας, επειδή μόνη μας κάνει να περιμένουμε αυτά που έχουν αναφερθεί, μόνη μας κάνει να ευχαριστιόμαστε με τρόπο αξιομνημόνευτο για όσα έχουν αναφερθεί. Επίσης, για να μάθει κάποιος κάτι ωραίο και καλό και να φροντίσει κάτι από αυτά με τα οποία και το σώμα του μπορεί να ρυθμίσει καλά και το σπίτι του να διοικήσει καλά και να ωφελήσει τους φίλους του και την πόλη του και να νικήσει τους εχθρούς, από τα οποία όχι μόνο ωφέλειες αλλά και πολύ μεγάλες ηδονές δημιουργούνται, όσοι κυριαρχούν στα δυνατά συναισθήματά τους τα απολαμβάνουν, επειδή κάνουν αυτά, ενώ όσοι έχουν έλλειψη συγκρατημού δεν έχουν καμιά συμμετοχή σε αυτά. Όποιος δεν εξετάζει τα καλύτερα, αλλά επιζητεί με κάθε τρόπο τα ευχάριστα, σε τι θα μπορούσε να διαφέρει από τα πιο ανόητα ζώα; Αλλά μόνο όσοι κυριαρχούν στα έντονα συναισθήματά τους μπορούν να εξετάζουν τα καλύτερα πράγματα και, ξεχωρίζοντας τα πράγματα σε είδη, να προτιμούν τα καλά και να απέχουν από τα κακά``.
Έλεγε, ακόμη, ότι και ο διάλογος πήρε το όνομά του από το ότι οι άνθρωποι συνέρχονται από κοινού, συσκέπτονται και κάνουν διαλογή των πραγμάτων κατά είδη. Ο Σωκράτης, κάθε φορά που ανέπτυσσε προφορικά ένα θέμα, προχωρούσε με όσα προπάντων γίνονται παραδεκτά, επειδή πίστευε ότι αυτό δημιουργεί ασφάλεια στο λόγο.

ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ ΜΕ ΤΟΝ ΕΡΜΟΓΕΝΗ, ΤΕΛΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Αν κάποιος φαντάζεται ότι αυτός αποδεικνύεται ότι έλεγε ψέματα σχετικά με το ``δαιμόνιον``, επειδή, ενώ ισχυριζόταν ότι το ``δαιμόνιον`` του φανερώνει από πριν και ποια πρέπει και ποια δεν πρέπει να κάνει, καταδικάστηκε σε θάνατο από τους δικαστές, ας σκεφτεί πρώτα ότι τότε ήταν πια τόσο προχωρημένος στην ηλικία ώστε, αν όχι τότε, όχι πολύ αργότερα, θα τελείωνε τη ζωή του ۠ έπειτα, ας σκεφτεί ότι εγκατέλειψε το πιο ενοχλητικό τμήμα της ζωής και εκείνο στο οποίο όλοι έχουν μείωση της διανοητικής ικανότητάς τους και ότι αντί γι` αυτό, δείχνοντας τη δύναμη της ψυχής του, απόχτησε καλή φήμη, επειδή απολογήθηκε πιο αληθινά, με περισσότερη αξιοπρέπεια και δικαιότερα από όλους τους ανθρώπους και επειδή υπέμεινε τη θανατική καταδίκη του με πολύ μεγάλη πραότητα και με πολύ μεγάλη ανδρική αξιοπρέπεια. Διότι είναι γενικά παραδεκτό ότι ως τώρα κανένας από τους ανθρώπους που μνημονεύονται δεν υπέμεινε το θάνατο με πιο ωραίο τρόπο. Διότι αναγκάστηκε μετά την καταδίκη του να ζήσει στη φυλακή 30 μέρες, επειδή εκείνο το μήνα γιορτάζονταν τα Δήλια και ο νόμος απαγόρευε να θανατωθεί κάποιος δημοσίως, ωσότου γυρίσει από τη Δήλο η επίσημη αντιπροσωπεία της πόλης. Και κατά το χρονικό αυτό διάστημα έδειξε σε όλους τους γνωστούς του ότι δεν έζησε καθόλου διαφορετικά απ` ό,τι στην προηγούμενη ζωή του ۠ και βέβαια, στην προηγούμενη ζωή του θαυμαζόταν πιο πολύ από όλους τους ανθρώπους για τον ευδιάθετο τρόπο της ζωής του.
Συζητώντας με τον Ερμογένη, έλεγε : ``Φαντάζομαι ότι πολύ καλά ζουν όσοι πολύ καλά φροντίζουν να γίνονται όσο το δυνατό καλύτεροι και ότι πολύ ευχάριστα ζουν όσοι προπάντων νιώθουν ότι γίνονται καλύτεροι. Αν ζήσω περισσότερο, ίσως θα είναι αναπόφευκτο να έχω τις συνέπειες των γηρατειών, δηλ. και να βλέπω και να ακούω λιγότερο και να σκέφτομαι χειρότερα και να μαθαίνω δυσκολότερα και να ξεχνώ περισσότερο και να γίνομαι χειρότερος από αυτούς από τους οποίους πρωτύτερα ήμουν καλύτερος. Ποια ντροπή είναι για μένα να μη μπορούν άλλοι ούτε να κρίνουν τα δίκαια για μένα ούτε να τα κάνουν. Ξέρω ότι θα φροντίσουν για μένα οι άνθρωποι αν τώρα πεθάνω, όχι όμοια με όσους με όσους με θανατώνουν ۠ διότι ξέρω ότι θα υπάρχει πάντοτε μαρτυρία για μένα, ότι εγώ δεν αδίκησα κανέναν άνθρωπο, ούτε τον έκανα χειρότερο, αλλά ότι προσπαθούσα να κάνω καλύτερους όσους κάθε φορά με συναναστρέφονταν``. Τέτοια περίπου έλεγε στον Ερμογένη και σε άλλους.
Κατά τη γνώμη μου, ο Σωκράτης ήταν τόσο ευσεβής, ώστε δεν έκανε τίποτε χωρίς τη γνώμη των θεών ۠ δίκαιος, ώστε δεν έβλαπτε ούτε λίγο κανέναν και ωφελούσε πάρα πολύ όσους τον συναναστρέφονταν ۠ εγκρατής, ώστε ποτέ δεν προτιμούσε το πιο ευχάριστο από το πιο ωφέλιμο ۠ συνετός, ώστε δεν έκανε λάθη κρίνοντας τα καλύτερα και τα χειρότερα ۠ ικανός στο να εξηγεί τα πράγματα και να δίνει ορισμούς τους με το λόγο ۠ ικανούς και με άλλους τρόπους, ώστε δοκίμαζε και έλεγχε εκείνον που κάνει σφάλματα και τον παρακινούσε στην αρετή και στην καλή ανάπτυξη της προσωπικότητάς του. Αν, όμως, κάποιος δε συμφωνεί με αυτά, ας συγκρίνει το ήθος των άλλων με αυτά και ύστερα ας τον κρίνει.-