alexmandis - ΑΙΣΩΠΟΣ - Αισώπειοι Μύθοι

ΑΙΣΩΠΟΣ

ΑΙΣΩΠΕΙΟΙ ΜΥΘΟΙ

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΙΣΩΠΟ

1. ΠΡΟΑΙΣΩΠΕΙΑ ΜΥΘΟΓΡΑΦΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

Οι « αισώπειοι μύθοι » δεν είναι το πρώτο δείγμα μυθογραφίας στην αρχαία ελληνική γραμματεία. Τα ομηρικά έπη, η Ιλιάδα και η Οδύσσεια, είναι βέβαια εκτεταμένες μυθικές διηγήσεις και αφηγήσεις, στις οποίες υποπτευόμαστε, χωρίς όμως και να μπορούμε με ασφάλεια να επισημάνουμε κάποιον ιστορικό πυρήνα. Ωστόσο, η πρώτη μυθογραφική αναφορά συναντάται στον « πατέρα του διδακτικού έπους » Ησίοδο ( που γεννήθηκε και έζησε γύρω στο 700 π.Χ.), στο ποιητικό σύνθεμά του « Έργα και ημέραι ». Είναι γνωστό ότι οι αρχαίοι Έλληνες « ανθρωποποίησαν » τα πάντα : έπλασαν τους θεούς τους « κατά εικόνα και ομοίωσή τους », έδωσαν στα διάφορα έμβια όντα και στη φύση ανθρώπινη φύση και ενέργεια.

2. Ο ΑΙΣΩΠΟΣ ΚΑΙ Η ΜΥΘΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ

Ο Αίσωπος καταγόταν από τη Θράκη. Ήταν δούλος και αγοράστηκε από το Σάμιο φιλόσοφο Ξάνθο, που στη συνέχεια τον πούλησε στον, επίσης, Σάμιο σοφό Ιάδμονα ۠ αυτός, εκτιμώντας τις πνευματικές ικανότητες του Αισώπου, τον απελευθέρωσε. Ως απελεύθερος είχε μεγάλη εκτίμηση στη Σάμο. Πήγε στις Σάρδεις, όπου συναντήθηκε με το βασιλιά Κροίσο και τον Αθηναίο ποιητή και νομοθέτη Σόλωνα, στο συμπόσιο των « Επτά Σοφών », όπου με την ευφυολογία του άσκησε έλεγχο στους λόγους τους.
Στη σωζόμενη « βιογραφία » του παρουσιάζεται με πλήθος σωματικών ελαττωμάτων : κοιλαράς, με κεφάλι που προεξείχε, πλατσομύτης, ρυπαρός, μαύρος, κολοβός, στρεβλόποδος, με κοντό βραχίονα, κουτσός, με μουστάκι ۠ το μεγαλύτερο ελάττωμά του ήταν η αφωνία του ۠ ήταν και ξεδοντιασμένος και δε μπορούσε να λέει τίποτε. Όμως, τα σημαντικά αυτά μειονεκτήματα καλύπτονταν από πνευματικά χαρίσματα ۠ έδωσε λύσεις σε πολλά προβλήματα άλλων ή δικά του.
Ο Αίσωπος πήγε κάποτε από τη Βαβυλώνα στους Δελφούς και κακολογούσε τους κατοίκους ότι ήταν δούλοι σαν τους πατέρες τους, επειδή δε δούλευαν, αλλά περίμεναν να ζήσουν από διάφορες προσφορές στο θεό. Εκείνοι, προσβεβλημένοι και φοβούμενοι ότι θα δυσφημιστούν, του οργάνωσαν σκευωρία : έκρυψαν στις αποσκευές του μια χρυσή φιάλη του ναού και, όταν ο Αίσωπος έφυγε για τη Φωκίδα, τον συνέλαβαν στο δρόμο σαν ύποπτο, τον γύρισαν στην πόλη τους και « αποκάλυψαν » την κλοπή ۠ τον καταδίκασαν σε θάνατο και τον σκότωσαν, ρίχνοντάς τον σε γκρεμό από τον Υάμπειο βράχο ۠ εκείνος πεθαίνοντας τους καταράστηκε ۠ αμέσως ενέσκηψε λοιμός στην πόλη, και για να απαλλαγούν από αυτόν, οι Δέλφιοι δέχτηκαν χρησμό από το Δία, ότι έπρεπε να εξιλεώσουν το θάνατο του Αισώπου. Κατά τον Ηρόδοτο, την αποζημίωση εισέπραξε ο σάμιος Ιάδμονας.
Ο « πατέρας » της μυθογραφίας είναι συγγραφέας του 6ου προχριστιανικού αιώνα, αλλά τα βιογραφικά στοιχεία του κυμαίνονται μεταξύ ιστορίας και μύθου, δηλ. συμπλέκονται ιστορικά στοιχεία με φανταστικές αφηγήσεις.

3. ΤΟ CORPUS ΤΩΝ ΑΙΣΩΠΕΙΩΝ ΜΥΘΩΝ

Είναι διαπιστωμένο ότι οι διάφορες λαϊκές αφηγήσεις ( αίνοι, απόλογοι, μύθοι, παραμύθια ) έχουν την τάση να μεταναστεύουν, να κυκλοφορούν από λαό σε λαό, όσο κανένα άλλο γραμματειακό είδος. Η πρώτη συλλογή « αισώπειων μύθων » προέρχεται από το δεύτερο μισό του 4ου π.Χ. αιώνα. Φαίνεται ότι ήταν γραμμένοι σε πεζό λόγο.

ΜΝΕΙΕΣ ΤΟΥ ΑΙΣΩΠΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΜΥΘΩΝ ΤΟΥ ΣΕ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ

Πολλοί συγγραφείς της κλασικής και της μεταγενέστερης προχριστιανικής αρχαιότητας και των μεταγενέστερων χριστιανικών χρόνων αναφέρονται στο πρόσωπο και στο έργο του : ο Ηρόδοτος, ο Αριστοφάνης στο ``Όρνιθες``, ο Ξενοφώντας στα ``Απομνημονεύματά`` του, ο Πλάτωνας στο ``Φαίδωνά`` του, ο Αριστοτέλης στη ``Ρητορική`` και στα ``Πολιτικά``, ο Διόδωρος ο Σικελιώτης στο ``Συμπόσιο των Επτά Σοφών``, ο Πλούταρχος στα ``Λακωνικά αποφθέγματα`` και στο ``Βίος Θεμιστοκλέους``, ο Κόνωνας, ο Ερμογένης, ο Θέωνας, ο Λουκιανός, ο Ιμέριος κ.ά.

Η ΥΦΗ ΤΩΝ ΑΙΣΩΠΕΙΩΝ ΜΥΘΩΝ

Το corpus των « αισώπειων μύθων » περιλαμβάνει περισσότερα από τέσσερις εκατοντάδες κείμενα. Τα κείμενα αυτά, με λίγες μόνο εξαιρέσεις, είναι μικρά. Είναι μικρές διηγήσεις που περιέχουν λόγο ή διάλογο ۠ σε αυτές πιο συχνά δρουν και μιλούν έμβια όντα της στεριάς, της θάλασσας ή του αέρα και λιγότερο συχνά άνθρωποι ή θεοί ή φυτά. Γενικό χαρακτηριστικό των « αισώπειων μύθων » είναι ότι τη σύντομη διήγηση την ακολουθεί ένα συντομότερο « επιμύθιο », δηλ. ένα συμπέρασμα εύπεπτο. Οι « αισώπειοι μύθοι » συνδυάζουν το τερπνό με το ωφέλιμο, είναι χαριτωμένες αφηγήσεις και ενέχουν διδακτικά συμπεράσματα.

ΑΙΣΩΠΕΙΟΙ ΜΥΘΟΙ

ΚΕΙΜΕΝΟ

ΑΓΑΘΑ ΚΑΙ ΚΑΚΑ

Τα κακά κυνήγησαν τα καλά, επειδή τάχα ήταν αδύναμα ۠ κι αυτά ανέβηκαν στον ουρανό. Τα καλά ρώτησαν το Δία πώς πρέπει να βρίσκονται ανάμεσα σε ανθρώπους. Αυτός τους είπε να μην πηγαίνουν όλα μαζί στους ανθρώπους, αλλά χωριστά το καθένα. Για το λόγο αυτό τα κακά έρχονται κοπαδιαστά στους ανθρώπους, επειδή είναι κοντά τους, ενώ τα καλά κατεβαίνουν κάπως αργά από τον ουρανό.
Η διήγηση δείχνει ότι κανένας δε βρίσκει γρήγορα το καλό, ενώ ο καθένας χτυπιέται καθημερινά από τα κακά.

ΑΛΩΠΗΞ ΚΑΙ ΛΕΩΝ

Μια αλεπού που δεν είχε δει ποτέ λιοντάρι, όταν σε κάποιο τυχαίο περιστατικό το συνάντησε, στην αρχή, όταν το είδε, τόσο πολύ φοβήθηκε, ώστε παραλίγο να πεθάνει. Όταν το συνάντησε για δεύτερη φορά φοβήθηκε, βέβαια, αλλά όχι όπως πρωτύτερα. Όταν το είδε την τρίτη φορά έδειξε τόσο θάρρος, ώστε πήγε κοντά του και κουβέντιασε μαζί του.
Η διήγηση δείχνει ότι η συνήθεια μαλακώνει και όσα πράγματα προκαλούν φόβο.

ΆΛΛΩΣ

Ένας τράγος που δίψασε πολύ μέσα στο καλοκαίρι, κατέβηκε σε ένα βαθύ γκρεμό να πιει νερό. Ήπιε, χόρτασε και δε μπορούσε να ανεβεί πάνω ۠ μετάνιωσε και άρχισε να ζητά βοήθεια. Μια αλεπού, που τον είδε, είπε : ``Ανόητε, αν είχες τόσο μυαλό όσες τρίχες έχεις στο πηγούνι σου, δε θα κατέβαινες αν δεν εξέταζες το ανέβασμά σου``.
Δηλ. πρέπει να εξετάζει κάποιος το τέλος των πραγμάτων και ύστερα να ενεργεί.

ΑΝΔΡΟΦΟΝΟΣ

Κάποιον που σκότωσε έναν άνθρωπο, τον κυνηγούσαν οι συγγενείς του σκοτωμένου. Όταν ο φονιάς βρέθηκε στον ποταμό Νείλο, καθώς συναπαντήθηκε με έναν λύκο, φοβήθηκε, ανέβηκε σε ένα δέντρο που ήταν κοντά στον ποταμό κι εκεί κρυβόταν. Όταν πάνω εκεί είδε να έρχεται εναντίον του μια οχιά, πήδησε στον ποταμό ۠ μέσα σ` αυτόν τον άρπαξε ένας κροκόδειλος και τον έφαγε.
Η διήγηση δείχνει ότι για όσους έχουν κάνει μιαρές πράξεις, σιγουριά δε δίνει κανένα μέρος ούτε στη στεριά, ούτε στον αέρα, ούτε στο νερό.

ΓΕΡΩΝ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΣ

Κάποτε ένας γέροντας έκοψε ξύλα και, κουβαλώντας τα, έκανε πολύ δρόμο. Εξαιτίας του κόπου που ένιωσε από το δρόμο, άφησε κάτω το φορτίο του και καλούσε το θάνατο. Όταν, όμως, εμφανίστηκε ο θάνατος και τον ρώτησε για ποιο λόγο τον καλεί, ο γέροντας είπε : ``Για να σηκώσεις το φορτίο ۠ ( δε θέλω να πεθάνω )``.
Η διήγηση δείχνει ότι κάθε άνθρωπος αγαπά τη ζωή του, όσο ζει, ακόμη και αν είναι δυστυχισμένος.

ΓΕΩΡΓΟΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΕΣ ΑΥΤΟΥ

Κάποιος γεωργός, επειδή βρισκόταν στο τέλος της ζωής του και ήθελε να αποχτήσουν τα παιδιά του πείρα της γεωργίας, τα κάλεσε και είπε : « Παιδιά μου, εγώ πια φεύγω από τη ζωή ۠ εσείς, αν αναζητήσετε όσα έχω κρύψει στο αμπέλι, θα τα βρείτε όλα ». Τα παιδιά του, λοιπόν, επειδή φαντάστηκαν ότι εκεί κάπου είχε θαφτεί κάποιος θησαυρός, μετά το θάνατο του πατέρα τους έσκαψαν όλη την έκταση του αμπελιού ۠ θησαυρό, βέβαια, δε βρήκαν, το αμπέλι όμως, επειδή σκάφτηκε καλά, έδωσε πολλαπλάσιο καρπό.
Η διήγηση δείχνει ότι ο κόπος είναι θησαυρός για τους ανθρώπους.

ΓΕΩΡΓΟΥ ΠΑΙΔΕΣ

Τα παιδιά κάποιου γεωργού μάλωναν. Αυτός, αν και τους έδινε πολλές συμβουλές, επειδή δε μπορούσε με τα λόγια του να τα πείσει να αλλάξουν συμπεριφορά, έκρινε ότι πρέπει να κάνει κάτι πρακτικό. Τους ζήτησε, λοιπόν να του φέρουν ένα δεμάτι ξύλα. Όταν αυτά εκτέλεσαν την εντολή του, στην αρχή τους έδωσε δεμένα τα ξύλα και τους πρόσταξε να τα σπάσουν ۠ και όταν, παρά τη δύναμη που έβαζαν, δε μπορούσαν να τα σπάσουν, τη δεύτερη φορά έλυσε το δεμάτι και τους έδινε τα ξύλα ένα ένα ۠ όταν αυτά τα έσπαζαν με ευκολία, τους είπε : « Λοιπόν κι εσείς, παιδιά μου, αν είστε μονιασμένα θα είστε ακατανίκητοι από τους εχθρούς σας, αν όμως μαλώνετε, θα είσαστε ευκολονίκητοι.
Η διήγηση δείχνει ότι η ομόνοια είναι τόσο πιο δυνατή, όσο ευκολονίκητη είναι η διχόνοια.

ΓΡΑΥΣ ΚΑΙ ΙΑΤΡΟΣ

Μια γυναίκα γερόντισσα που της πονούσαν τα μάτια, κάλεσε ένα γιατρό με αμοιβή. Αυτός μπαίνοντας στο σπίτι της, κάθε φορά που της έβαζε αλοιφή στα μάτια, καθώς εκείνη έκλεινε τα μάτια της, της αφαιρούσε συνεχώς ένα ένα τα σκεύη της. Όταν τα κουβάλησε όλα και θεράπευσε κι εκείνη, ζητούσε τη συμφωνημένη αμοιβή. Επειδή, όμως, αυτή δεν ήθελε να πληρώσει κι από πάνω, ο γιατρός την οδήγησε στους άρχοντες. Αυτή, όμως, τους έλεγε ότι υποσχέθηκε να του δώσει αμοιβή αν της γιατρέψει τα μάτια ۠ τώρα, όμως, βρίσκεται σε χειρότερη κατάσταση ۠ « διότι », είπε « έβλεπα όλα τα σκεύη του σπιτιού μου, ενώ τώρα δε μπορώ να δω τίποτε ».
Έτσι οι πονηροί άνθρωποι από πλεονεξία, χωρίς να το καταλάβουν, επισύρουν την κατηγορία σε βάρος τους.

ΓΥΝΗ ΚΑΙ ΟΡΝΙΣ

Μια χήρα γυναίκα είχε μια κότα που της γεννούσε κάθε μέρα ένα αυγό. Επειδή νόμισε ότι, αν βάλει δίπλα στην κότα περισσότερα κριθάρια, αυτή θα γεννά δύο φορές τη μέρα, το έκανε. Αλλά η κότα, καθώς πάχυνε, δε μπορούσε να γεννήσει ούτε μια φορά τη μέρα.
Η διήγηση δείχνει ότι όσοι από πλεονεξία επιθυμούν τα περισσότερα, χάνουν και όσα έχουν.

ΕΛΑΦΟΣ ΚΑΙ ΑΜΠΕΛΟΣ

Ένα ελάφι, προσπαθώντας να ξεφύγει κυνηγούς, κρύφτηκε κάτω από ένα κλήμα. Όταν εκείνοι προχώρησαν λίγο, το ελάφι νόμισε ότι ξέφυγε πια τελείως την προσοχή τους και άρχισε να τρώει τα φύλλα του κλήματος. Καθώς αυτά κουνιούνταν, γύρισαν οι κυνηγοί και, επειδή νόμισαν – κάτι που ήταν αληθινό – ότι κάποιο ζώο κρύβεται κάτω από τα φύλλα, με τα βέλη τους σκότωσαν το ελάφι. Πεθαίνοντας αυτό έλεγε τέτοια λόγια : « Έχω πάθει ό,τι ήταν δίκαιο ۠ διότι δεν έπρεπε να ζημιώσω αυτό που με έσωσε ».
Η διήγηση δείχνει ότι όσοι ζημιώνουν τους ευεργέτες τους, τιμωρούνται από το θεό.

ΞΥΛΕΥΟΜΕΝΟΣ ΚΑΙ ΕΡΜΗΣ

Κάποιος που έκοβε ξύλα δίπλα σε κάποιον ποταμό έχασε το τσεκούρι του. Γεμάτος αμηχανία, λοιπόν, κάθισε κοντά στην όχθη και οδυρόταν. Ο Ερμής έμαθε την αιτία, λυπήθηκε τον άνθρωπο, χώθηκε στον ποταμό, έβγαλε έξω ένα χρυσό τσεκούρι και τον ρώτησε αν είναι αυτό που έχασε. Όταν εκείνος είπε ότι δεν είναι αυτό, ξανακατέβηκε στον ποταμό και έφερε επάνω ένα ασημένιο τσεκούρι. Όταν εκείνος είπε ότι κι αυτό δεν είναι το δικό του τσεκούρι, κατέβηκε για τρίτη φορά και έφερε επάνω εκείνο που ήταν δικό του. Όταν εκείνος είπε ότι αληθινά είναι αυτό που είχε χαθεί, ο Ερμής αναγνώρισε τη δικαιοσύνη του και του δώρισε όλα τα τσεκούρια. Εκείνος πήγε στους φίλους του και τους διηγήθηκε όσα είχαν συμβεί. Ένας από αυτούς σκέφτηκε να κάνει τα ίδια ۠ πήγε κοντά στον ποταμό και επίτηδες άφησε να πέσει στη ροή του η αξίνα του ۠ καθόταν κι έκλαιγε. Λοιπόν, εμφανίστηκε και σ` εκείνον ο Ερμής και, όταν έμαθε την αιτία του θρήνου του, κατέβηκε στον ποταμό, έβγαλε έξω μια χρυσή αξίνα και ρώτησε αν έχασε αυτή. Όταν αυτός με ευχαρίστηση είπε ``ναι, αληθινά, αυτή είναι``, ο θεός μίσησε την τόσο μεγάλη αδιαντροπιά του και όχι μόνο κράτησε εκείνη, αλλά και δεν του έδωσε πίσω τη δική του.
Η διήγηση δείχνει ότι, όσο η θεότητα βοηθάει τους δίκαιους, τόσο εναντιώνεται στους άδικους.

ΨΥΛΛΑ

Κάποτε ένας ψύλλος πήδησε στο πόδι ενός άντρα και κάθισε εκεί ۠ αυτός καλούσε τον Ηρακλή για σύμμαχό του. Όταν αυτός αμέσως πηδώντας έφυγε από `κει, αναστέναξε και είπε : ``Ηρακλή, αν δε στάθηκες σύμμαχός μου εναντίον ενός ψύλλου, πώς θα με βοηθήσεις εναντίον μεγαλύτερων ανταγωνιστών;``
Η διήγηση δείχνει ότι δεν πρέπει να ζητούμε τη βοήθεια της θεότητας για ελάχιστα πράγματα, αλλά για τα αναγκαία.

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΡΗΣΕΙΣ ΠΑΡΑΛΛΗΛΕΣ ΤΩΝ ΑΙΣΩΠΕΙΩΝ ΜΥΘΩΝ

• Κάλλιο λίγα και στο χέρι, παρά δέκα και καρτέρει.
• Έκανες κακό, θα βρεις κακό.
• Αξίζει και η ομορφιά, μα πιο πολύ η γνώση.
• Τον εαυτό σου κοίταζε, άλλους μη συμβουλεύεις.
• Αν δεν κοπιάζεις μόνος σου, να μη ζητάς βοήθεια.
• Ο κόπος πείρα σου δίνει και η πείρα σε πλουτίζει.
• Όποιος πηγαίνει με στραβό, κι αυτός αλληθωρίζει.
• Η όψη μας δείχνει συχνά κρυφά εσώψυχά μας.
• Ο θεός αργεί κάποτε, όμως ποτέ δε λησμονάει.
• Συχνά όταν μαλώνουν δύο, κερδίζει ένας τρίτος.
• Όταν σε πιάνει η οργή, σκέψου τι θα απογίνει.
• Η τιμωρία έρχεται αργά ή νωρίς, πάντα.
• Το χρήμα μεταμορφώνει το ψέμα σε αλήθεια.
• Η βιάση ψήνει τα ψωμιά, μα δεν τα καλοψήνει.
• Αξίζει η ποσότητα, σαν την ποιότητα όχι.
• Να μην αποθαρρύνεσαι με δυο αποτυχίες.-