alexmandis - ΞΕΝΟΦΩΝ - Αγησίλαος & Λακεδαιμονίων Πολιτεία

ΞΕΝΟΦΩΝ

ΑΓΗΣΙΛΑΟΣ &
ΛΑΚΕΔΑΙΜΟΝΙΩΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑ

ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΜΕΓΑΛΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΤΗΣ ΚΛΑΣΙΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

ΗΡΟΔΟΤΟΣ : 485 – 425 π.Χ.
ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ : 455 – 399 π.Χ.
ΞΕΝΟΦΩΝΤΑΣ : 431 – 355 π.Χ.

ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΟΙ

ΠΟΛΥΒΙΟΣ : 200 – 118 π.Χ.
ΔΙΟΔΩΡΟΣ Ο ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ : 1ος αι. π.Χ.

Η ΖΩΗ ΤΟΥ ΞΕΝΟΦΩΝΤΑ

Ο Ξενοφώντας γεννήθηκε το 431 π.Χ. στο δήμο της Ερχιάς της Αττικής. Καταγόταν από εύπορη οικογένεια. Ο πατέρας του Γρύλλος ήταν κτηματίας και φρόντισε ώστε ο γιος του να λάβει επιμελημένη αγωγή από τους καλύτερους δασκάλους της εποχής. Ταυτόχρονα, του μετέδωσε την αγάπη για τα άλογα και την οργάνωση και διαχείριση ενός αγροκτήματος. Ο Ξενοφώντας υπηρέτησε ως ιππίας και διακρίθηκε στη στρατιωτική του θητεία. Γνωρίστηκε με το Σωκράτη και με άλλους σύγχρονούς του φιλοσόφους και ρήτορες. Έζησε τη θυελλώδη περίοδο του Πελοποννησιακού πολέμου ως την ατιμωτική ήττα του 404 π.Χ., την κατάλυση της δημοκρατίας, την επιβολή του τυραννικού καθεστώτος των τριάκοντα τυράννων και, τελικά, την αποκατάσταση της δημοκρατίας από το Θρασύβουλο το 403 π.Χ.
Ο Ξενοφώντας συμμετείχε στην εκστρατεία που οργάνωσε ο Κύρος για να εκθρονίσει τον αδελφό του, το βασιλιά της Περσίας Αρταξέρξη Β’. Μετείχε σε εκστρατευτικό σώμα 10.000 μισθοφόρων από διάφορες πόλεις. Στη μάχη στα Κούναξα, όμως, πεθαίνει ο Κύρος το 401 π.Χ. και ο Ξενοφώντας αναλαμβάνει ηγετική πρωτοβουλία προκειμένου να επιστρέψει το σώμα των μισθοφόρων στην Ελλάδα. Η περιπετειώδης πορεία τους κατέληξε στον Εύξεινο Πόντο και από εκεί στο Βυζάντιο και στα παράλια του Αιγαίου.
Ο Ξενοφώντας παρέμεινε για λίγο στη Θράκη ως μισθοφόρος του βασιλιά Σεύθη των Οδρυσών και ύστερα ήλθε σε επαφή με τις μονάδες του σπαρτιατικού στρατού στα παράλια της Μ. Ασίας το 399 π.Χ. Όταν ανέλαβε την ηγεσία των μονάδων αυτών ο Αγησίλαος, ο Ξενοφώντας εντυπωσιάστηκε από την προσωπικότητά του, ώστε τον ακολούθησε μαζί με το σπαρτιατικό στρατό στη μάχη της Κορώνειας το 394 π.Χ. εναντίον των Αθηναίων και των Θηβαίων. Μετά τη νίκη των Σπαρτιατών, ακολούθησε τον Αγησίλαο στους Δελφούς για τους επινίκιους πανηγυρισμούς. Γι` αυτή του τη στάση η Αθήνα τον εξόρισε. Από την άλλη μεριά, η Σπάρτη του πρόσφερε άδεια διαμονής και του παραχώρησε ένα μεγάλο κτήμα στο Σκιλλούντα, κοντά στην Ολυμπία. Εκεί έζησε για 20 χρόνια περίπου ήρεμα με τη γυναίκα του και τους δυο γιους του, το Γρύλλο και το Διόδωρο και ασχολήθηκε με τη συγγραφή των έργων του.
Όταν οι Σπαρτιάτες ηττήθηκαν από τους Θηβαίους στη μάχη των Λεύκτρων, το 371 π.Χ., οι Ηλείοι ανακατέλαβαν την περιοχή του Σκιλλούντα και έτσι ο Ξενοφώντας αναγκάστηκε να μετακομίσει στην Κόρινθο και έκτοτε έζησε εκεί. Η προσέγγιση Αθηναίων και Σπαρτιατών, προκειμένου να αντιμετωπισθεί από κοινού ο νέος κίνδυνος από τη Θήβα, οδήγησε στην άρση του ψηφίσματος για εξορία του Ξενοφώντα. Δεν είναι σίγουρο πότε γύρισε στην Αθήνα. Έστειλε, πάντως, τους δυο γιους του να υπηρετήσουν στον αθηναϊκό στρατό και ο Γρύλλος σκοτώθηκε πολεμώντας κατά των Θηβαίων στη μάχη της Μαντινείας, το 362 π.Χ. Ο Ξενοφώντας πέθανε μετά το 355 π.Χ.
Δύο ιστορικές μορφές άσκησαν βαθύτατη επίδραση στην προσωπικότητα και στις ιδέες του Ξενοφώντα : ο Σωκράτης με το πρότυπο ζωής που πρόβαλε, και ο Αγησίλαος με τα ηγετικά του χαρίσματα και την απλότητα της συμπεριφοράς του.
Παρότι φιλοδόξησε να συνεχίσει το έργο του Θουκυδίδη, ο Ξενοφώντας αποδεικνύεται αναντίρρητα κατώτερος ιστορικός.

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ
431 – 362 π.Χ.

431 : Επίθεση Θηβαίων κατά Πλαταιών. Έναρξη Πελοποννησιακού πολέμου. Αρχιδάμειος πόλεμος ( 431 – 421 π.Χ.).
430 : Λοιμός στην Αθήνα. Γέννηση του Ξενοφώντα.
429 : Θάνατος του Περικλή από λοιμό. Πολιορκία των Πλαταιών από τους Λακεδαιμονίους.
428 : Αποστασία της Λέσβου από την Α’ Αθηναϊκή Συμμαχία. Έναρξη εμφυλίου πολέμου στην Κέρκυρα.
427 : Παράδοση των Μυτιληναίων. Σφαγές στην Κέρκυρα. Γέννηση του Πλάτωνα.
424 : Μεταφορά του πολέμου στη Χαλκιδική.
422 : Θάνατος Κλέωνα και Βρασίδα.
421 : Ειρήνη του Νικία.
416 : Εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον της Μύλου. Παράδοση του νησιού.
415 : Εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον της Σικελίας.
414 : Επέμβαση της Σπάρτης στη Σικελία.
413 : Κατάληψη και οχύρωση της Δεκέλειας της Αττικής από τους Σπαρτιάτες. Πανωλεθρία των Αθηναίων στη Σικελία. Δεκελεικός πόλεμος ( 413 – 404 π.Χ.)
412 : Αποστασία των συμμάχων της Αθήνας. Συμμαχία της Περσίας με τη Σπάρτη.
411 : Κατάλυση της Δημοκρατίας στην Αθήνα. Η Βουλή των 400 και το καθεστώς των 5000.
410 : Αποκατάσταση της Δημοκρατίας.
407 : Συνεννόηση και φιλία Λύσανδρου – Κύρου.
405 : Ήττα των Αθηναίων στους Αιγός ποταμούς. Καταστροφή αθηναϊκού στόλου. Πολιορκία της Αθήνας.
404 : Συνθηκολόγηση των Αθηναίων. Εγκατάσταση των 30 τυράννων.
403 : Εισβολή του Θρασύβουλου στην Αττική. Ήττα των Τριάκοντα τυράννων. Αποκατάσταση της Δημοκρατίας.
401 : Ο Κύρος εκστρατεύει εναντίον του Αρταξέρξη. « Κύρου ανάβαση ». « Κάθοδος των μυρίων ». Ο Ξενοφώντας στις Σάρδεις, σύμμαχος του Κύρου με τους Μυρίους.
399 : Επιστροφή των Μυρίων στα Μικρασιατικά παράλια. Ο Αγησίλαος αναγορεύεται βασιλιάς. Θάνατος του Σωκράτη και του Θουκυδίδη.
397 : Ο Αθηναίος στρατηγός Κόνωνας στην υπηρεσία του Αρταξέρξη.
396 : Εκστρατεία του Αγησίλαου στη Μικρά Ασία. Περσική προπαγάνδα και οικονομική εκστρατεία εναντίον της Σπάρτης.
394 : Νίκη του Αγησίλαου στην Κορώνεια. Ο Ξενοφώντας στο πλευρό του.
392 : Προσέγγιση Σπάρτης – Περσίας. Ίδρυση της Ακαδημίας του Πλάτωνα και της ρητορικής σχολής του Ισοκράτη.
386 : Ανταλκίδειος ειρήνη.
385 : Γέννηση Αριστοτέλη – Δημοσθένη.
382 : Κατάληψη της Καδμείας της Θήβας από τους Σπαρτιάτες.
377 : Ίδρυση της Β’ Αθηναϊκής Συμμαχίας.
371 : Μάχη στα Λεύκτρα. Ήττα των Σπαρτιατών από τους Θηβαίους. Ηγεμονία των Θηβαίων επί μια δεκαετία.
362 : Δεύτερη εισβολή των Θηβαίων στη Λακωνία. Ο Αγησίλαος πρωτοστατεί στην άμυνα της ατείχιστης Σπάρτης. Μάχη της Μαντινείας.

Η ΖΩΗ ΣΤΗ ΣΠΑΡΤΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΞΕΝΟΦΩΝΤΑ

Η ευφορία του εδάφους της κοιλάδας του Ευρώτα προσέλκυσε από πολύ νωρίς την προσοχή των ανθρώπων. Έτσι η περιοχή κατοικήθηκε στη διάρκεια κιόλας της νεολιθικής εποχής. Πρώτοι κάτοικοι ήταν οι Λέλεγες και οι Καδμείοι.
Η γνωστή ιστορική Σπάρτη δημιουργήθηκε μετά τη λεγόμενη δωρική μετανάστευση, από τον 11ο μέχρι τον 9ο αιώνα π.Χ., με συνοικισμό τεσσάρων δωρικών χωριών. Πρώτος στόχος των Σπαρτιατών ήταν ο πλήρης έλεγχος της πεδιάδας του Ευρώτα. Τα παλιά αχαϊκά στοιχεία είτε συνθηκολόγησαν ( διατηρώντας έτσι ορισμένα δικαιώματα ), είτε υποτάχτηκαν ύστερα από πόλεμο ( αυτοί έγιναν δούλοι, γνωστοί ως είλωτες της Σπάρτης ). Οι Σπαρτιάτες μοιράστηκαν σε ίσους κλήρους τη γη που κατάκτησαν και σχημάτισαν ένα χωριστό κοινωνικό στρώμα με κύριο χαρακτηριστικό την πλήρη σχεδόν ισότητα.
Η κατοχή κλήρου ήταν το πιο απαραίτητο στοιχείο για να είναι κανείς Σπαρτιάτης. Η αύξηση, όμως, του πληθυσμού σε συνδυασμό με την περιορισμένη έκταση της γης άρχισε, από τις αρχές κιόλας του 8ου αιώνα, να δημιουργεί κοινωνικό πρόβλημα. Παιδιά Σπαρτιατών έχαναν τα πολιτικά τους δικαιώματα και έπεφταν σε κατώτερη κοινωνική τάξη, γιατί δε διέθεταν κλήρο. Τη λύση έδωσε η γειτονική Μεσσηνιακή πεδιάδα, την οποία οι Σπαρτιάτες κατάκτησαν ύστερα από δύο σκληρούς πολέμους : Α’ Μεσσηνιακός πόλεμος ( 735 – 715 π.Χ.) και Β’ Μεσσηνιακός πόλεμος ( 715 – 714 π.Χ.). Η χώρα τους χωρίστηκε σε 9.000 κλήρους προορισμένους για διανομή στους Σπαρτιάτες.
Ένας δεύτερος κίνδυνος για την αριστοκρατία της Σπάρτης άρχισε να δημιουργείται από την ανάπτυξη της τάξης των εμπόρων και βιοτεχνών, οι οποίοι σύντομα αμφισβήτησαν και διεκδίκησαν από τους Σπαρτιάτες το μονοπώλιο της εξουσίας. Η απειλή αυτή αντιμετωπίστηκε με μια σειρά διατάξεων, γνωστή ως νομοθεσία του Λυκούργου. Η τάξη των Σπαρτιατών, ως ίσοι ή όμοιοι, σχημάτισε ένα απόλυτα κλειστό κύκλωμα. Ζώντας από τον προσωπικό τους κλήρο που τους παραχωρούσε το κράτος, είχαν τη δυνατότητα να ασχολούνται αποκλειστικά με τα όπλα, εξασφαλίζοντας έτσι την κοινωνική γαλήνη, η οποία θεωρητικά απειλούνταν πάντα από τους είλωτες. Ανάμεσα σ` αυτές τις δύο αντιμαχόμενες τάξεις αναπτύχθηκε η πολυάριθμη τάξη των περιοίκων ۠ αυτοί ήταν παλιοί Αχαιοί που υποτάχτηκαν χωρίς αντίσταση ۠ αργότερα προστέθηκαν σε αυτούς άτομα που έχαναν τα πολιτικά τους δικαιώματα. Οι περίοικοι είχαν το προνόμιο της τοπικής αυτοδιοίκησης, ασχολούνταν με το εμπόριο και τη βιοτεχνία ( πράγμα που απαγορευόταν για τους Σπαρτιάτες ) και συχνά ήταν αρκετά πλούσιοι. Ο κίνδυνος να αποχτήσουν πολιτική δύναμη, χρησιμοποιώντας τον πλούτο τους, αντιμετωπίστηκε με τη στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων, ενώ είχαν υποχρέωση να πληρώνουν φόρους.
Το πολιτικό σύστημα της Σπάρτης ήταν βασικά ολιγαρχικό. Η γερουσία – συμμετείχαν σ` αυτή Σπαρτιάτες πάνω από 60 χρονών – αποτελούνταν από 30 μέλη, τα οποία εκλέγονταν για όλη τους τη ζωή. Αυτή καθόριζε τις γενικές γραμμές της κρατικής πολιτικής, ενώ παράλληλα αποτελούσε το ανώτατο δικαστήριο. Η συνέλευση του λαού, γνωστή ως Απέλλα, συγκροτούνταν από τους πολίτες πάνω από 30 χρονών, έπαιζε όμως ρόλο δευτερεύοντα. Η ψηφοφορία γινόταν « δια βοής ».
Ο νεογέννητος Σπαρτιάτης παρουσιαζόταν από τους γονείς του στη Γερουσία, η οποία θα αποφάσιζε για τη μελλοντική του εξέλιξη με βάση τον έλεγχο της σωματικής και πνευματικής του κατάστασης. Σε ηλικία 7 χρονών τα αγόρια περνούσαν στη δικαιοδοσία του κράτους και υποβάλλονταν σε ειδική στρατιωτική και πολιτική εκπαίδευση, η οποία αποσκοπούσε στην καλλιέργεια των κοινωνικών αξιών, κυρίως της πειθαρχίας, της υπακοής και της ανδρείας. Μόλις συμπληρωνόταν η εκπαίδευση και λίγο πριν γίνουν δεκτοί στην τάξη των ανδρών, οι νέοι Σπαρτιάτες περνούσαν τη δοκιμασία της λεγόμενης κρυπτείας, της υποχρέωσης δηλ. να ζήσουν για ορισμένο διάστημα ένα είδος κρυφής ζωής με στόχο το φόνο των ειλώτων. Ώριμος πια ο νέος Σπαρτιάτης έπαιρνε κλήρο, συμμετείχε στα κοινά συσσίτια και κατατασσόταν στα στρατό. Ο γάμος, που ήταν σχεδόν υποχρεωτικός, δε συνεπαγόταν τη διακοπή της στρατιωτικής υπηρεσίας, καθώς θεωρούνταν πάντα στρατευμένοι. Στα πλαίσια της αγωγής επιτρεπόταν η κλοπή. Η μουσική και ο χορός ήταν σε μεγάλη εκτίμηση.
Αυτή η καλλιτεχνική ακμή έσβησε στα μέσα του 6ου αιώνα. Τότε, ιδιαίτερα κατά την εποχή του Χείλωνα, έχουμε ένα νέο στάδιο στην εξέλιξη της Σπάρτης, με κύρια χαρακτηριστικά τη σκλήρυνση του ολιγαρχικού καθεστώτος, την πλήρη διακοπή των σχέσεων με το εξωτερικό και την απόλυτη ξενοφοβία. Η κατάσταση ακολούθησε τον παραμερισμό του Άργους με συνέπεια τη δημιουργία της Πελοποννησιακής συμμαχίας κάτω από την πλήρη σπαρτιατική κυριαρχία. Η συμμαχία αυτή σύντομα εξελίχτηκε στη σπουδαιότερη στρατιωτική δύναμη της κυρίως Ελλάδας.
Οι Πέρσες του Ξέρξη νικήθηκαν από τους Σπαρτιάτες στο Μαραθώνα. Στις Θερμοπύλες έστειλαν ένα πολύ μικρό στρατιωτικό σώμα που, μη έχοντας καμιά ελπίδα να νικήσει, διατάχτηκε να πολεμήσει μέχρι τέλους μόνο και μόνο για να σώσει τη φήμη του σπαρτιατικού στρατού. Έκαναν ό,τι μπορούσαν για να αποφύγουν τη ναυμαχία στη Σαλαμίνα, τελικά όμως πήραν δραστήρια μέρος στον πόλεμο μόνο όταν φοβήθηκαν ότι οι Αθηναίοι θα υπόκυπταν στις δελεαστικές προτάσεις του Μαρδόνιου. Έτσι, στη μάχη των Πλαταιών οι Σπαρτιάτες συνέβαλλαν αποφασιστικά στην ελληνική νίκη.
Όταν η Σπάρτη διαπίστωσε ότι οι Αθηναίοι άρχισαν να γίνονται επικίνδυνοι ανταγωνιστές πανελλαδικά, στράφηκε εναντίον τους. Αρχικά, όμως, χρειάστηκε να αντιμετωπίσει μια τελευταία εξέγερση των Μεσσηνίων – Γ’ Μεσσηνιακός πόλεμος, 464 π.Χ. – την οποία κατέπνιξε με δυσκολία και μόνο με αθηναϊκή βοήθεια. Στη συνέχεια ασχολήθηκε με την προετοιμασία του πολέμου κατά των Αθηναίων και προσεταιρίστηκε πολλές άλλες πόλεις. Και η Αθήνα προετοιμαζόταν για τον πόλεμο με τη Σπάρτη. Έτσι, έγινε ο Πελοποννησιακός πόλεμος ( 431 – 404 π.Χ. ). Η Σπάρτη επέβαλε την κυριαρχία της στην Ελλάδα και σε όλες τις πόλεις εγκατέστησε ολιγαρχικά πολιτεύματα από ανθρώπους της εμπιστοσύνης της. Ακόμη, δε δίστασε να επέμβει στη Μ. Ασία εναντίον των Περσών με πρόσχημα την προστασία των εκεί ελληνικών πόλεων. Συνέπεια της πολιτικής αυτής ήταν η δημιουργία μιας συμμαχίας ελληνικών πόλεων – Αθήνα, Κόρινθος, Θήβα, Άργος – η οποία με την υποστήριξη της Περσίας στράφηκε εναντίον της Σπάρτης. Καθώς η τελευταία βρέθηκε σε δύσκολη θέση, υποχρεώθηκε να αλλάξει πολιτική και να ζητήσει συμβιβασμό με την Περσία.
Έτσι υπογράφτηκε η Ανταλκίδεια ειρήνη το 386 π.Χ., με την οποία γινόταν κατανομή των ζωνών επιρροής ανάμεσα στις δύο δυνάμεις. Η Περσία εξασφάλιζε την κυριαρχία των μικρασιατικών πόλεων, ενώ η Σπάρτη αναγνωριζόταν ως κυρίαρχη όλης της Ελλάδας. Πολύ σύντομα, όμως, οι Σπαρτιάτες υποχρεώθηκαν να αντιμετωπίσουν την αντίδραση πολλών ελληνικών πόλεων και ιδίως της Θήβας, η οποία με επικεφαλής τον Επαμεινώνδα και τον Πελοπίδα αντιτάχτηκαν αποφασιστικά στη Σπάρτη. Με τη μάχη των Λεύκτρων το 371 π.Χ. η Σπάρτη ηττήθηκε. Η δημιουργία της αρκαδικής ομοσπονδίας και η απελευθέρωση της Μεσσηνίας δημιούργησαν φραγμούς στην επέκταση της Σπάρτης, η οποία περιορίστηκε οριστικά μόνο στη Λακωνία.
Οι μακροχρόνιοι πόλεμοι μείωσαν σε μεγάλο βαθμό τον αριθμό των γνήσιων Σπαρτιατών. Άλλο αποτέλεσμα των πολέμων ήταν η εισροή στη Σπάρτη μεγάλων χρηματικών ποσών με τη μορφή λαφύρων και κυρίως περσικής βοήθειας. Έτσι, πολλοί Σπαρτιάτες πλούτισαν, ενώ άλλοι φτώχυναν εξαιτίας των πολεμικών περιπετειών. Οι τελευταίοι αναγκάζονταν συχνά να πουλούν τους κλήρους τους, χάνοντας έτσι οριστικά τα πολιτικά τους δικαιώματα. Έτσι, η οικονομική ανισότητα οδήγησε σε κοινωνική, ενώ αυτή δημιούργησε πολιτική κρίση, αφού στο τέλος κατέληξε ο αριθμός των Σπαρτιατών να μην ξεπερνά τα 700 άτομα και από αυτά τα 100 να είναι πάρα πολύ πλούσια. Σε όλους τους τομείς της ζωής βασίλευε η διαφθορά. Και μοναδική πλέον διέξοδος ήταν η κοινωνική μεταρρύθμιση.
Η πρώτη απόπειρα έγινε από το βασιλιά Άγη το 240 π.Χ. Ο Άγης εισηγήθηκε μια σειρά νόμων με βασικό σύνθημα την επαναφορά σε ισχύ της νομοθεσίας του Λυκούργου. Εκδόθηκαν έτσι διατάγματα για την ανακατανομή της γης. Η αντίδραση οργανώθηκε γύρω από τους εφόρους και τελικά οι μεταρρυθμίσεις ματαιώθηκαν, ενώ ο Άγης πιάστηκε και εκτελέστηκε.
Λίγα χρόνια αργότερα ο βασιλιάς Κλεομένης έκανε μια δεύτερη προσπάθεια, στηριζόμενος στη δύναμη των όπλων. Έτσι, αφού νίκησε το στρατό της Αχαϊκής συμπολιτείας, γύρισε στη Σπάρτη, σκότωσε τους εφόρους και επέβαλε τις μεταρρυθμίσεις. Η γη χωρίστηκε σε ίσους κλήρους και μοιράστηκε σε ακτήμονες, οι οποίοι έτσι έγιναν ισότιμοι πολίτες. Επαναφέρθηκαν, επίσης, όλες εκείνες οι διατάξεις της νομοθεσίας του Λυκούργου, οι οποίες αφορούσαν την αγωγή των νέων και τον τρόπο ζωής των πολιτών. Έτσι, ξαφνικά η Σπάρτη πρόβαλε ως υπολογίσιμη στρατιωτική δύναμη. Αυτό ανησύχησε την Αχαϊκή συμπολιτεία και κάλεσε σε βοήθεια το βασιλιά της Μακεδονίας. Στη μάχη της Σελλασίας το 222 π.Χ. οι δυνάμεις του Κλεομένη νικήθηκαν και ο ίδιος κατέφυγε στην Αίγυπτο, όπου εξοντώθηκε. Στη Σπάρτη επικράτησαν οι μεταρρυθμίσεις των τυράννων Μαχανίδα και Νάβη και λίγο αργότερα η πόλη γνώρισε την κατοχή των Αιτωλών. Στα χρόνια του Φιλοποίμενα υποχρεώθηκε να γίνει μέλος της Αχαϊκής συμπολιτείας. Στην απαίτησή της να απομακρυνθεί από αυτήν υποστηρίχτηκε από τη Ρώμη, γεγονός που έδωσε αφορμή για πόλεμο ανάμεσα στη Ρώμη και στην Αχαϊκή συμπολιτεία. Μετά την ελληνική ήττα, η Σπάρτη υποτάχτηκε στη Ρώμη, αναγνωρίστηκε όμως ως ελεύθερη πόλη και άκμασε οικονομικά στα πλαίσια της ρωμαϊκής ειρήνης. Εξακολούθησε να υπάρχει σε όλη τη διάρκεια της βυζαντινής εποχής. Κατά το 13ο αιώνα οι τελευταίοι κάτοικοί της την εγκατέλειψαν για να αποφύγουν τις ληστρικές επιδρομές και κατέφυγαν στο Μιστρά.
Η επιστημονική έρευνα συσχετίζει το όνομα της πόλης με το επίθετο ‘’σπαρτός΄΄ που σημαίνει ‘’εύφορος΄΄.

ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ

ΑΓΗΣΙΛΑΟΣ

Ο Αγησίλαος γεννήθηκε στη Σπάρτη το 442 π.Χ. και ανήκε στη βασιλική οικογένεια των Ευρυπωντιδών. Τη βασιλεία είχε αναλάβει ο αδελφός του Άγης. Μετά το θάνατο του Άγη, φιλονίκησαν για τη βασιλεία ο γιος του Λεωτυχίδης και ο αδελφός του Αγησίλαος ۠ την εξουσία ανέλαβε ο δεύτερος, όταν ήταν 43 χρονών.
Λίγο καιρό είχε αναλάβει την εξουσία και έφεραν την είδηση ότι ο βασιλιάς των Περσών συγκέντρωνε τεράστιο στράτευμα και ναυτικό και πεζικό για να εκστρατεύσει εναντίον των Ελλήνων. Την ώρα που οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοί τους μελετούσαν το πρόβλημα, ο Αγησίλαος υποσχέθηκε πως αν του δώσουν 30 Σπαρτιάτες, 2.000 νεοδαμώδεις ( δούλοι που απόκτησαν την ελευθερία τους ) και 6.000 συμμάχους, θα περάσει στην Ασία και θα προσπαθήσει να επιβάλει την ειρήνη, ή αν οι βάρβαροι επιθυμούσαν τον πόλεμο, να τους δημιουργεί προβλήματα, ώστε να μην ξεκινήσουν εκστρατεία εναντίον των Ελλήνων.
Περνώντας, λοιπόν, ο Αγησίλαος με το στρατό του στην Ασία τον συναντά ο Τισσαφέρνης και του δίνει υπόσχεση με όρκο ότι θα προσπαθήσει να αφήσει αυτόνομες τις ελληνικές πόλεις στην Ασία αν κάνει ανακωχή, ώσπου να επιστρέψουν οι μαντατοφόροι που είχε στείλει στο βασιλιά. Ο Αγησίλαος διαβεβαίωσε ενόρκως ότι θα τηρήσει τίμια την ανακωχή, καθορίζοντας τη διάρκεια της συμφωνίας για τρεις μήνες. Ο Τισσαφέρνης, όμως, παραβίασε αμέσως όσα υποσχέθηκε. Και παίρνοντας θάρρος από τον πολυάριθμο στρατό του, προειδοποίησε τον Αγησίλαο ότι θα πολεμήσει, αν δεν αποχωρήσει από την Ασία. Ο Αγησίλαος διέταξε τους πρέσβεις να μεταφέρουν στον Τισσαφέρνη ότι του χρωστάει μεγάλη χάρη, γιατί παραβίασε τον όρκο του και έκανε τους θεούς εχθρούς του και ταυτόχρονα συμμάχους των Ελλήνων. Μετά από αυτό έδωσε εντολή στους στρατιώτες του να ετοιμάσουν γρήγορα τις αποσκευές τους για την εκστρατεία.
Ο Αγησίλαος, αντί να προχωρήσει στην Καρία, άλλαξε αμέσως κατεύθυνση και πήρε το δρόμο για τη Φρυγία. Και όσες δυνάμεις τύχαιναν στο διάβα του, τις έπαιρνε μαζί του και προχωρούσε, κατάστρεφε τις πόλεις με ξαφνικές εισβολές και μάζεψε πάρα πολλά λάφυρα. Και για τους αιχμαλώτους, που τους άφηναν πίσω εξαιτίας των γηρατειών τους, έδινε εντολή να τους προσέχουν για να μην τους κατασπαράξουν τα σκυλιά και οι λύκοι.
Την άνοιξη ο Αγησίλαος μάζεψε ολόκληρο το στράτευμα στην Έφεσο και, επειδή ήθελε να το εκπαιδεύσει, καθιέρωσε βραβεία. Έπειτα, όλοι οι στρατιώτες του επέστρεφαν στεφανωμένοι από την άσκηση και αφιέρωναν τα στεφάνια στην Άρτεμη. Μετά οι Έλληνες πορεύτηκαν προς τις Σάρδεις. Οι Πέρσες συγκεντρώθηκαν και παράταξαν απέναντί τους όλα τα τάγματα των ιππέων. Ο Αγησίλαος θυσίασε στους θεούς και οδήγησε αμέσως τη φάλαγγα στους ιππείς. Ύστερα από μάχη, οι Έλληνες κατάφεραν να καταλάβουν το στρατόπεδο των Περσών. Και προχωρώντας πιο πέρα ο Αγησίλαος, άρχισε να καίει και να καταλαμβάνει την ύπαιθρο και ταυτόχρονα δήλωνε με επίσημη ανακοίνωση πως όσοι ποθούσαν την ελευθερία τους να παρουσιάζονται σ` αυτόν σα σε σύμμαχο.
Ο βασιλιάς των Περσών, όμως, θεώρησε ότι ο Τισσαφέρνης ήταν η αιτία για την άσχημη τροπή του πολέμου και έστειλε τον Τιθραύστη να τον αποκεφαλίσει. Από όλα τα έθνη έστελναν πρεσβείες για να συνάψουν συμμαχία, ενώ πολλοί απομακρύνονταν από τον Πέρση βασιλιά, γιατί ποθούσαν την ελευθερία τους. Μετά από αυτά ήρθε στον Αγησίλαο η είδηση από τους άρχοντες τις πόλης να βοηθήσει την πατρίδα. Έτσι, λοιπόν, πήραν τέλος οι επιχειρήσεις του Αγησίλαου στην Ασία.
Επιστρέφοντας από την Ασία, όταν πέρασε από τη Μακεδονία και έφτασε στη Θεσσαλία, προσπαθούσαν να τον βλάψουν οι Λαρισαίοι, οι Κρανώνιοι, οι Σκοτουσαίοι, οι Φαρσάλιοι, που ήταν σύμμαχοι των Βοιωτών, και όλοι οι Θεσσαλοί. Ύστερα από σκληρή μάχη των ιππέων, ο Αγησίλαος και οι άντρες του νίκησαν και έστησαν τρόπαια. Έπειτα, περνώντας τα Αχαϊκά όρη της Φθίας, βρήκε απέναντί του σε παράταξη μάχης τους Θηβαίους, τους Αθηναίους, τους Αργείους, τους Κορίνθιους, τους Αινιάνες, τους Ευβοείς και τους Λοκρούς, και χωρίς να καθυστερήσει καθόλου, άρχισε να παρατάσσει φανερά το στρατό απέναντί τους. Γέμισε με υπερβολικό θάρρος την ψυχή τους, ότι είναι ικανοί να πολεμήσουν με όποιους χρειαστεί. Καλλιέργησε, επίσης, την άμιλλα μεταξύ τους, ποιος θα φανεί ο πιο ανδρείος.
Τα αντίπαλα στρατεύματα συγκρούστηκαν στην πεδιάδα της Κορώνειας. Ύστερα από μάχη, πολλοί Θηβαίοι κατέφυγαν στους πρόποδες του Ελικώνα, υποχωρώντας. Ο Αγησίλαος επιτέθηκε μετωπικά στους Θηβαίους. Όταν πια η νίκη έγειρε προς το μέρος του Αγησίλαου, τον μετέφεραν τραυματισμένο στη φάλαγγα, και τότε φτάσανε τρέχοντας ορισμένοι ιππείς και του ανέφεραν ότι 80 εχθροί στρατιώτες βρίσκονταν ένοπλοι στο ναό και τον ρωτούσαν τι πρέπει να κάνουν μ` αυτούς ۠ και ο ίδιος, τραυματισμένος, δεν ξέχασε το θεό, αλλά έδωσε διαταγή να τους αφήσουν ελεύθερους να φύγουν όπου θέλουν και δεν άφησε να τους κάνουν κακό.
Η ώρα πέρασε και μάζεψαν τους νεκρούς των εχθρών μέσα στο χώρο της φάλαγγας, δείπνησαν και κοιμήθηκαν. Τα ξημερώματα διέταξε τον πολέμαρχο Γύλη να παρατάξει το στράτευμα, να στήσει τρόπαιο, να στεφανώσει όλους τους στρατιώτες για να τιμήσουν το θεό και όλοι οι αυλητές να παίζουν τον αυλό. Και αυτοί έτσι έπραξαν. Οι Θηβαίοι έστειλαν μαντατοφόρο και ζητούσαν να θάψουν τους νεκρούς με ανακωχή. Κι έτσι έγινε ανακωχή και ο Αγησίλαος έφυγε για την πατρίδα του.
Μετά, όταν οι Ακαρνάνες του έκαναν επίθεση σε στενά περάσματα, κατέλαβε με τους ελαφρά οπλισμένους στρατιώτες του τα πιο ψηλά σημεία απ` όπου βρίσκονταν αυτοί, έδωσε μάχη, σκότωσε πολλούς, έστησε τρόπαιο και δεν έληξε τον πόλεμο πριν να κάνει φίλους τους Αχαιούς και τους Ακαρνάνες και τους Αιτωλούς και τους Αργείους. Την επόμενη χρονιά έκανε πάλι εκστρατεία στη Θήβα και νίκησε. Μέχρι αυτό το χρονικό διάστημα και αυτός και η πόλη του συνάμα είχαν επιτυχίες.
Πολλά σημαντικά πρόσωπα εμπιστεύονταν τον εαυτό τους στον Αγησίλαο. Ο Πέρσης σατράπης Σπιθριδάτης εμπιστεύτηκε στον Αγησίλαο τη γυναίκα του, τα παιδιά του και τη στρατιωτική του δύναμη. Και ο Κότυς όμως, ο άρχοντας των Παφλαγόνων, ήρθε στο στρατόπεδο του Σπαρτιάτη βασιλιά, συμμάχησε μαζί του και προτιμούσε να συμμετέχει στις εκστρατείες με τον Αγησίλαο, διαθέτοντας 1.000 ιππείς και 2.000 πελταστές. Ακόμη και ο Φαρνάβαζος διαπραγματεύτηκε με τον Αγησίλαο. Είναι αξιόλογο ( πράγμα ) να σέβεται κανείς τους θείους νόμους. Αυτά λοιπόν για την ευσέβειά του.
Σχετικά τώρα με τη δικαιοσύνη του στη διαχείριση των αγαθών, πολλοί παραδέχονταν ότι τους έχει κάνει πολλές ευεργεσίες. Ο Αγησίλαος πίστευε ότι είναι αδικία όχι μόνο να μην ανταποδίδει κανείς την ευγνωμοσύνη του, αλλά και να μη δίνει πολύ περισσότερα όποιος ήταν πιο πλούσιος. Προτιμούσε να είναι μαζί με τους γενναίους και να έχει πιο λίγα, από το να είναι με τους άδικους και να έχει περισσότερα.
Ο ίδιος πίστευε ότι πρέπει να αποφεύγει κανείς το μεθύσι όπως και τη λαιμαργία, όπως και την αμαρτία. Και όταν του έδιναν διπλή μερίδα στα δείπνα, όχι μόνο δεν έτρωγε και τις δύο, αλλά τις μοίραζε εδώ κι εκεί και δεν κρατούσε καμία για τον ίδιο. Και ο ύπνος, βέβαια, δεν έλεγχε τις πράξεις του, αντίθετα ο ίδιος έλεγχε τον ύπνο με τις πράξεις του. Είχε την άποψη ότι ο αρχηγός πρέπει να ξεχωρίζει από τους απλούς στρατιώτες όχι στη νωθρότητα, αλλά στη σκληραγωγία. Και όποτε συνέβαινε να κουραστεί υπερβολικά το στράτευμα, θεληματικά κουραζόταν πιο πολύ από τους άλλους, γιατί πίστευε ότι όλες οι παρόμοιες πράξεις είναι τόνωση για τους στρατιώτες του. Ο Αγησίλαος έδειχνε μεγάλη χαρά να κοπιάζει, ενώ δεν ανεχόταν καθόλου την απραξία.
Και έδωσε φανερές αποδείξεις της αντρειοσύνης του, γιατί δεχόταν να κάνει πόλεμο και με τους πιο ισχυρούς εχθρούς ολόκληρης της Ελλάδας και στις μάχες που έδινε μ` αυτούς έμπαινε πάντα στην πρώτη γραμμή. Ο Αγησίλαος πειθαρχούσε απόλυτα στην πατρίδα του, και επειδή έδειχνε ευνοϊκή διάθεση στους συντρόφους του, είχε αποκτήσει ειλικρινείς φίλους. Και προξενούσε στους φίλους θάρρος και γενναιότητα. Όλοι οι άνθρωποι τον αγάπησαν και τον επαίνεσαν πάρα πολύ.
Εκείνος λοιπόν, όταν έφτασε η είδηση ότι στη μάχη της Κορίνθου σκοτώθηκαν 8 Λακεδαιμόνιοι και 10.000 αντίπαλοι, πράγματι, όχι μόνο δε χάρηκε, αλλά είπε : « Αλίμονο, Ελλάδα, γιατί οι τωρινοί νεκροί, αν ζούσαν, μπορούσαν να νικήσουν με πόλεμο όλους τους βαρβάρους ». Παρόλο που ο Αγησίλαος ήταν βασιλιάς, δεν παρατήρησε κάποιος σ` αυτόν υπεροπτική συμπεριφορά. Επειδή λοιπόν έδινε μεγάλες ελπίδες, είχε ευχάριστη διάθεση και ήταν πάντα χαρούμενος, έκανε πολλούς να τον συναναστρέφονται, όχι μόνο για να κερδίσουν κάτι, αλλά για να περνούν πιο άνετα τη μέρα τους. Ελάχιστες φορές έλεγε μεγάλα λόγια, άκουγε ωστόσο χωρίς βάρος όσους παίνευαν τον εαυτό τους.
Ο Αγησίλαος χαιρόταν να έχει συνέχεια δημόσιες εμφανίσεις, επειδή πίστευε ότι η κρυφή ζωή ταιριάζει στην κακή διαγωγή, αντίθετα το να βγαίνει κανείς στον κόσμο ομορφαίνει περισσότερο τη ζωή που στοχεύει στο ωραίο. Αν πετύχει κάποιος θησαυρό θα γίνει βέβαια πιο πλούσιος, όχι όμως και πιο έμπειρος στη διαχείριση των χρημάτων, και όπως αν κάποιος επικρατήσει στη μάχη γιατί έπεσε αρρώστια στους εχθρούς, θα γίνει σίγουρα πιο ευτυχισμένος, σε καμιά περίπτωση, όμως, πιο καλός στρατηγός.
Ο Αγησίλαος σεβόταν τους ναούς, ακόμη και στην εχθρική γη. Και δεν έβλαπτε τους ικέτες των θεών, ακόμη και εχθροί να ήταν. Συνήθιζε στο φόβο του να δείχνει χαρούμενος, αλλά να είναι ήρεμος στην επιτυχία του. Προσπαθούσε να κάνει παρέα με τον καθένα, αλλά να συνδέεται στενά με τους καλούς. Δεν έδειχνε έχθρα σε κανέναν από όσους μιλούσαν με τόλμη, αντίθετα όμως προφυλασσόταν από τους κρυφούς σαν από ενέδρα. Ακόμη, αρνιόταν να του στήσουν άγαλμα, αν και πολλοί ήθελαν να του κάνουν δώρο. Τα χρήματα τα διαχειριζόταν όχι μόνο δίκαια αλλά και με γενναιοδωρία. Η αρετή δεν ήταν για τον Αγησίλαο καταναγκασμός αλλά απόλαυση. Χαιρόταν τον έπαινο και όχι τα χρήματα. Στους φίλους του έδειχνε πολύ εύκολα εμπιστοσύνη. Οι συγγενείς του τον αποκαλούσαν στήριγμα της οικογένειας και οι φίλοι του πρόθυμο.
Δίκαια, λοιπόν, θα θεωρούσαμε ευτυχισμένο τον Αγησίλαο, γιατί από παιδί αμέσως αγάπησε με πάθος τη δόξα και δοξάστηκε όσο κανείς άλλος στην εποχή του. Επειδή αγαπούσε υπερβολικά τις τιμές, ήταν συνέχεια αήττητος από τότε που έγινε βασιλιάς. Έφτασε στο τέρμα της πιο μακρόχρονης ανθρώπινης ζωής και πέθανε χωρίς να κάνει λάθη και για όσους κυβερνούσε και για εκείνους που πολεμούσε. Ο άνθρωπος αυτός με τόσο τέλειο τρόπο αποδείχτηκε ωφέλιμος στην πατρίδα του, που και νεκρός ακόμη οδηγήθηκε στην παντοτινή κατοικία του, αφήνοντας σε ολόκληρη τη γη τα μνημεία της αρετής του και του έγινε βασιλική ταφή στην πατρίδα του.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

• Ο Αγησίλαος, σύμφωνα με όσα μας διηγείται ο Πλούταρχος, κατά την επιστροφή του από την Αίγυπτο, παραπλέοντας την ξηρά, πέθανε σε μια ερημική τοποθεσία της Λιβύης σε ηλικία 84 χρονών. Οι στρατιώτες έβαλαν το σώμα τους μέσα σε λιωμένο κερί, γιατί δεν είχαν μέλι, και το μετέφεραν στη Σπάρτη. Εκεί τον έθαψαν με βασιλικές τιμές. Και πενθούσαν για έντεκα ημέρες και τη δωδέκατη ημέρα σταματούσαν το πένθος μετά από θυσία στη Δήμητρα.

ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ

ΛΑΚΕΔΑΙΜΟΝΙΩΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑ

Αλλά εγώ, όταν κάποτε κατανόησα ότι η Σπάρτη, αν και ήταν μια από τις πιο ολιγάνθρωπες πόλεις, αναδείχτηκε η πιο ισχυρή και η πιο ονομαστή πόλη στην Ελλάδα, είχα την απορία μου με ποιο τρόπο έγινε αυτό ۠ όταν όμως μελέτησα τις ασχολίες των Σπαρτιατών, δεν απορούσα πλέον. Ο Λυκούργος θέσπισε σε αυτούς τους νόμους και οι Σπαρτιάτες, υπακούοντάς τους, ευτύχησαν. Γιατί εκείνος, χωρίς να μιμηθεί τις άλλες πόλεις, αλλά και νομοθετώντας αντίθετα προς τις περισσότερες, ανέδειξε την πατρίδα του πρώτη στην ευδαιμονία.
Σχετικά, λοιπόν, με την τεκνοποιία, για να ξεκινήσω από την αρχή, οι άλλοι, τις γυναίκες που πρόκειται να γίνουν μητέρες και που νομίζουν ότι έχουν εκπαιδευτεί σωστά ως κοπέλες, τις ταΐζουν με όσο το δυνατό λιγότερο ψωμί και λιγότερο προσφάγι ۠ κρασί δεν επιτρέπεται να πίνουν καθόλου ή το πίνουν νερωμένο. Και καθιέρωσαν για τις κοπέλες να ασχολούνται ήρεμες με την επεξεργασία του μαλλιού. Ο Λυκούργος, όμως, έκρινε ότι οι δούλες ήταν αρκετές να παράγουν ενδύματα, και για τις ελεύθερες κοπέλες, κρίνοντας ότι η μεγαλύτερη αποστολή τους ήταν η τεκνοποιία, αρχικά θεσμοθέτησε να αθλούνται όμοια με τα αγόρια. Έπειτα, όπως και στους άνδρες, καθόρισε να γίνονται μεταξύ των γυναικών αγώνες δρόμου και δύναμης, πιστεύοντας ότι με γυμνασμένους και τους δυο γονείς τα παιδιά τους θα γεννιούνταν πολύ εύρωστα. Όταν, λοιπόν, έρχονταν σε γάμου κοινωνία, βλέποντας ο Λυκούργος τους άλλους από τις πρώτες μέρες αχόρταγοι να το ρίχνουν στον έρωτα, θέσπισε και γι` αυτό τα αντίθετα ۠ θεσμοθέτησε δηλ. να αποτελεί ντροπή να βλέπουν το γαμπρό να μπαίνει στο σπίτι της νύφης και ντροπή να βγαίνει ۠ με μια τέτοια ερωτική σχέση ήταν πιο ποθητοί μεταξύ τους και τα παιδιά που γεννιούνταν ήταν έτσι περισσότερο εύρωστα, παρά αν έπεφταν με τα μούτρα στον έρωτα.
Επιπλέον, απαγορεύοντας να παντρεύεται κανείς όποτε ήθελε, θεσμοθέτησε να παντρεύονται στην ακμή της σωματικής τους ρώμης, θεωρώντας έτσι ότι αυτό συμβάλλει στην ευγονία ( 20 – 25 χρονών ). Και αν πάλι κάποιος δεν ήθελε να είναι παντρεμένος, αλλά επιθυμούσε να αποκτήσει αξιόλογα παιδιά, τον θεωρούσε κι αυτόν γνήσιο πατέρα, αν έβλεπε κάποια γυναίκα που γεννούσε ωραία παιδιά και όμορφη, και με τη σύμφωνη γνώμη του άντρα της αποκτούσε μαζί του τέκνα. Και πολλά τέτοια τα ευνοούσε ۠ άλλωστε και οι γυναίκες ήθελαν να ανήκουν σε δύο σπιτικά και οι άντρες να προσθέτουν αδέλφια στα παιδιά τους.
Ο Λυκούργος, αντί να ανακουφίζει τα πόδια των νέων με σανδάλια, καθόρισε να σκληραγωγούνται με ανυποδησία, με τη σκέψη ότι, αν εξασκούνταν έτσι, πολύ πιο εύκολα θα ανέβαιναν στις ανηφόρες και πολύ ασφαλέστερα θα κατέβαιναν στις κατηφόρες και ότι ένας ξυπόλητος πολύ πιο άνετα θα πηδούσε και θα σηκωνόταν και θα έτρεχε, παρά αν φορούσε σανδάλια. Και αντί να καμαρώνουν με συχνές αλλαγές ρούχων, έκρινε ότι πρέπει να συνηθίζουν με ένα είδος ρούχων όλο το έτος, πιστεύοντας ότι έτσι θα αντιμετώπιζαν ευκολότερα και το κρύο και τη ζέστη. Όσο για το φαγητό, καθόρισε έτσι να σιτίζεται ο κάθε έφηβος, ώστε ποτέ να μην αισθάνεται βαρυστομαχιά, και να είναι έτοιμοι να αντέξουν στην πείνα ۠ έτσι οι νέοι θα μπορούσαν πιο εύκολα, αν χρειαζόταν, να αντιμετωπίσουν την έλλειψη τροφής ή με την ίδια ποσότητα ( μερίδα ) φαγητού θα περνούσαν περισσότερες μέρες, θα έτρωγαν οτιδήποτε και θα ζούσαν και πιο υγιεινά ۠ έκρινε, εξάλλου, ότι προσθέτει ύψος η διατροφή που κάνει τα σώματα λυγερά περισσότερο, παρά αυτή που παχαίνει με το πολύ φαγητό.
Ωστόσο, για να μην υποφέρουν και πάρα πολύ από την πείνα, τους επέτρεψε να κλέβουν κάποια πράγματα για να ανακουφίζουν την πείνα τους. Ασφαλώς, αυτός που σκοπεύει να κλέψει, πρέπει και τη νύχτα να ξαγρυπνά και την ημέρα να σχεδιάζει την απάτη και να στήνει ενέδρες και να εκπαιδεύει τσιλιαδόρους αν πρόκειται να κλέψει. Και ασφαλώς, εφάρμοσε αυτό το σύστημα εκπαίδευσης για όλα αυτά, επειδή ήθελε να κάνει τους νέους εφευρετικότερους στην εξασφάλιση των απαραίτητων και πιο ικανούς στον πόλεμο. Και εκείνοι, λοιπόν, τιμωρούν όποιους συλλαμβάνουν πάνω στην κλοπή, γιατί δεν ξέρουν να κλέβουν με προφυλάξεις.
Οι νέοι στην εφηβική ηλικία σταματούν να έχουν δασκάλους και παιδονόμους και δεν τους κατευθύνει κανείς, αλλά τους αφήνουν αυτόνομους ۠ ο Λυκούργος, όμως, θέσπισε τα αντίθετα και από αυτά. Κατανοώντας, λοιπόν, ότι σε αυτή την ηλικία περισσεύει η αποκοτιά και ότι εκδηλώνεται η αλαζονεία και ότι κυριεύονται από ισχυρότατη επιθυμία για ηδονές, ακριβώς τώρα επέβαλε πολλές κοπιαστικές ασκήσεις σ` αυτούς και μηχανεύτηκε πάμπολλες απασχολήσεις. Ακόμη, θέλοντας να εμφυσήσει στους νέους μόνιμα το σεβασμό, θεσμοθέτησε ακόμη και στο δρόμο να βαδίζουν έχοντας τα δυο τους χέρια μέσα στο ιμάτιο, να περπατούν σιωπηλοί, να μην κοιτάζουν περίεργα πουθενά, αλλά να βλέπουν μόνο αυτά που βρίσκονται μπροστά στα πόδια τους.
Ο Λυκούργος, λοιπόν, βρίσκοντας τους Λακεδαιμόνιους να τρώνε μέσα στα σπίτια τους, όπως οι άλλοι Έλληνες, έβγαλε έξω από τα σπίτια τα συσσίτια, κρίνοντας ότι έτσι θα περιορίζονταν αισθητά οι ατασθαλίες τους ( οι παραβιάσεις των εντολών ). Και καθόρισε ούτε να τρώνε πολύ, ούτε να μένουν νηστικοί. Κατάργησε την υποχρεωτική οινοποσία, που βλάπτει τα σώματα και αλλοιώνει το φρόνημα και επέτρεψε να πίνει ο καθένας όποτε του τραβούσε. Οι νέοι δεν πρέπει να πίνουν πολύ και να παραπατούν, γιατί δεν επιτρέπεται να πορεύεται ο στρατιώτης με φανάρι τη νύχτα. Ακόμη, καθόρισε για το γυμναστή να επιβλέπει να μην αθλούνται οι νέοι λιγότερο από ό,τι απαιτούν οι καύσεις των τροφών.
Ο Λυκούργος νομοθέτησε, επίσης, αντίθετα με τους περισσότερους και τα εξής : έδωσε το δικαίωμα στον καθένα πατέρα να ασκεί όμοια την εξουσία στα δικά του παιδιά και στα παιδιά των άλλων συμπολιτών του. Και θα εξουσίαζε τους άλλους νέους όπως ακριβώς θα εξουσίαζε τα δικά του παιδιά. Απαγόρευσε στους ελεύθερους πολίτες να ασκούν δραστηριότητες που σωρεύουν πλούτη και καθόρισε ως αποκλειστικές τους δραστηριότητες όσες εξασφαλίζουν στις πόλεις την ελευθερία.
Κάνοντας τους γέροντες δικαστές σε δίκες ζωής και θανάτου, συντέλεσε να θεωρούνται τα γηρατειά πιο αξιότιμα από τη δύναμη της ηλικίας των ανδρών. Οι αθλητικοί αγώνες σχετίζονται με το σώμα, ενώ η γερουσία με την αρετή της ψυχής. Επέβαλε ακόμη και την απαράβατη υποχρέωση να ασκεί ο καθένας την πολιτική αρετή συνολικά. Και σχετικά με την ώρα της ένοπλης σύγκρουσης ο Λυκούργος είπε να φορούν κόκκινη στολή για να προκαλούν τρόμο στον εχθρό. Οι Σπαρτιάτες, ζωσμένοι στα ολοκόκκινα, εξέπεμπαν με το παρουσιαστικό τους « φωτιά και λάβρα », έτοιμοι να βυθίσουν στο αίμα τον κάθε εχθρό. Τον ίδιο τρόμο προκαλούσε όλη τους η διάταξη με τις αστραφτερές τους ασπίδες και τα δόρατα. Επειδή οι γωνίες ενός τετραγώνου είναι άχρηστες, καθιέρωσε κυκλικά τα στρατόπεδα, εκτός αν είχαν πίσω τους ασφαλές βουνό ή τείχος ή ποτάμι. Και μετά το δείπνο έψαλλαν προς τιμή των θεών και ξάπλωναν να κοιμηθούν με το όπλο πλάι τους.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

• Ο Λυκούργος ήταν γιος του Ευνόμου, βασιλιά της Σπάρτης, και η δράση του αναφέρεται περί το 817 π.Χ. Για να προσδώσει κύρος στους νόμους του, ρώτησε για την ορθότητά τους και το μαντείο του Απόλλωνα στους Δελφούς, που αποφάνθηκε θετικά. Έτσι, οι Σπαρτιάτες ακολούθησαν κατά γράμμα το νομοθετικό του έργο και μετά το θάνατό του και καταγράφηκαν στην ιστορία ως ένας από τους πιο πειθαρχημένους λαούς του αρχαίου κόσμου.
• Πραγματικά συγκλονιστική μοιάζει η στιγμή κατά την οποία ο βασιλιάς είναι έτοιμος να δώσει το σύνθημα επέλασης εναντίον του εχθρού : θυσιάζεται επιτόπου μια κατσίκα, όλοι οι αυλητές μαζί σε συγχορδία παίζουν τους αυλούς, όλο το στράτευμα είναι στεφανωμένο, κάθε στρατιώτης λαμποκοπά με το παρουσιαστικό και τη γυαλάδα των όπλων του και, επαναλαμβάνοντας το σύνθημα όλοι μαζί που εκφωνεί ο πολέμαρχος, εξορμούν γενναίοι και απτόητοι σα σε πανηγύρι…-