alexmandis - ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ - Κατά Λεωκράτους

ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ

ΚΑΤΑ ΛΕΩΚΡΑΤΟΥΣ

Ο ΒΙΟΣ ΤΟΥ ΛΥΚΟΥΡΓΟΥ

Φεύγοντας ο Λυκούργος το 326 π.Χ. από τη διαχείριση των κοινών, άφησε το δημόσιο ταμείο γεμάτο χρήματα και την πόλη του γεμάτη από καλλιτεχνικά κοσμήματα, που μέχρι σήμερα ο πολιτισμένος κόσμος τα θαυμάζει. Δυστυχώς, η μεγάλη σκιά του Περικλή εξακολουθεί να καλύπτει τη μορφή του ρήτορα Λυκούργου, που υπήρξε ο δημιουργός του οικονομικού και πολιτιστικού θαύματος των Αθηνών κατά τον 4ο π.Χ. αιώνα.
Ο μοναδικός λόγος του που διασώθηκε, ο περίφημος Κατά Λεωκράτους, διδασκόταν πάντα στη Μέση εκπαίδευση.
Ο επιφανής ρήτορας, πολιτικός, οικονομολόγος και θρησκευτικός λειτουργός Λυκούργος γεννήθηκε στην πόλη των Αθηνών το 390 π.Χ., όταν αυτή είχε αρχίσει να συνέρχεται από το βαρύ πλήγμα του Πελοποννησιακού πολέμου και την περιπέτεια των Τριάκοντα τυράννων, και πέθανε το 324 π.Χ. Η ακμή του Λυκούργου αρχίζει από το έτος 338 π.Χ., όταν ο αθηναϊκός και θηβαϊκός στρατός συνετρίβησαν από το Φίλιππο στη μάχη της Χαιρώνειας. Την ώρα που ο Αλέξανδρος πραγματοποιεί τα θαυμαστά πολιτικά του επιτεύγματα στο εξωτερικό, στο εσωτερικό ο Λυκούργος πραγματοποιεί ένα ειρηνικό οικονομικό και πολιτιστικό θαύμα, σε μια εποχή που η Αθήνα έχει χάσει το παλαιό της σφρίγος.
Ο Λυκούργος κατάγεται από το πανάρχαιο ιερατικό γένος των Αθηνών, των Ετεοβουταδών. Δε γνωρίζουμε σχεδόν τίποτα για τον πατέρα του, Λυκόφρονα. Κατά την παιδική του ηλικία έλαβε επιμελημένη παιδεία. Λέγεται ότι υπήρξε μαθητής του Πλάτωνα και του ρητοροδιδάσκαλου Ισοκράτη. Αλλά και αν δεν υπήρξε άμεσος ακροατής τους, ωστόσο τα διδάγματά τους επέδρασαν έντονα στο πνεύμα και στο χαρακτήρα του. Διέθετε μόρφωση και αρετή, την οποία έδειξε και στην ιδιωτική και στη δημόσια ζωή του. Φιλόθρησκος και θεοσεβής αλλά χωρίς στενότητα πνεύματος, αγαπούσε με πάθος την πατρίδα του και το δημοκρατικό πολίτευμά της ( από εδώ η αντίθεσή του προς το Φίλιππο και τον Αλέξανδρο ), πιστός φύλακας των νόμων, πρόμαχος των συμφερόντων της ( πόλης ) και αμείλικτος διώκτης των εχθρών της. Μα πάνω απ` όλα ήταν συνετός διαχειριστής του δημόσιου χρήματος, λάτρης της τέχνης, χωρίς όμως να αδιαφορεί για τη στρατιωτική ισχύ. Έτσι, ενώ φαινόταν πως μετά τη μάχη της Χαιρώνειας η Αθήνα όδευε προς την παρακμή, χάρη στο Λυκούργο παρουσίασε εσωτερική ακμή, οικονομική και πολιτιστική.
Το 338 π.Χ. ο Λυκούργος, που μέχρι τότε περιοριζόταν σε ιερατικά καθήκοντα, εκλέγεται επιμελητής του πολεμικού ταμείου για μια πλήρη τετραετία. Και διαχειρίστηκε το δημόσιο χρήμα επί μια δωδεκαετία ( μέχρι το 326 π.Χ. ). Φαίνεται ότι, λόγω του αυστηρού ήθους του, είχε κερδίσει την εκτίμηση των Αθηναίων, ακόμη και των πολιτικών του αντιπάλων. Φιλοδοξία του ήταν να αυξήσει τα δημόσια έσοδα. Και όχι μόνο τα αύξησε, αλλά τα διπλασίασε! Όμως ο Λυκούργος δεν ήταν ικανός μόνο στο να αυξάνει τους πόρους, αλλά και στο να τους χρησιμοποιεί με τον πιο επιτυχή και επωφελή για την πόλη τρόπο.
Η Αθήνα δε μπορούσε μετά την εμφάνιση του Φιλίππου και του Αλέξανδρου να παίξει ρόλο πολιτικού πρωταγωνιστή. Ο Λυκούργος διέθεσε το μυθώδες για την εποχή εκείνη ποσό των 14.000 ταλάντων και αποπεράτωσε πολλά δημόσια κτίρια που είχαν μείνει ημιτελή. Το Διονυσιακό θέατρο το ανασκεύασε και, μάλιστα, το έφτιαξε από μάρμαρο ( πρόκειται για το πρώτο μαρμάρινο θέατρο της αρχαιότητας ) ۠ προ του θεάτρου έστησε τους ανδριάντες των τριών μεγάλων τραγικών. Επίσης κατασκεύασε το γιγάντιο Παναθηναϊκό Στάδιο. Έχτισε το Ωδείον και το Γυμνάσιον ( γυμναστήριο ) του Λυκείου. Μπροστά από την παλαίστρα του Γυμνασίου έστησε μια στήλη, πάνω στην οποία έγραψε τα ποσά που διαχειρίστηκε και δαπάνησε, ώστε να μπορεί όποιος ήθελε να τα ελέγξει. Ο Λυκούργος αντέγραψε και τα έργα των τριών μεγάλων τραγικών για να προφυλάσσεται το κείμενό τους από τις αλλοιώσεις που επέφεραν διάφοροι υποκριταί ( ηθοποιοί ).
Αλλά ο Λυκούργος δεν αδιαφόρησε για την πολεμική προπαρασκευή της πόλης. Θεωρείται έργο τρομακτικών διαστάσεων το ότι στα 12 χρόνια της αρχής του ανασυγκρότησε τον αθηναϊκό στόλο με την επισκευή παλαιών και την κατασκευή νέων πλοίων. Ένας στόλος 400 πολεμικών πλοίων έκανε την Αθήνα αξιοσέβαστη, διότι παρέμενε πρώτη ναυτική δύναμη της Ελλάδας. Επίσης φρόντισε για την κατασκευή όπλων και πολεμοφοδίων. Υπολογίζεται ότι έφτιαξε 5 μυριάδες ( δηλ. 50.000 ) βέλη.
Πολλές φορές τιμήθηκε με στεφάνους και ανδριάντες και με σίτιση στο Πρυτανείο. Μετά το θάνατό του κηδεύτηκε με δημόσια δαπάνη. Το έτος 307, με ψήφισμα του ρήτορα Στρατοκλή, αποφασίστηκε να στηθεί χάλκινος ανδριάντας του Λυκούργου για τα όσα έκανε υπέρ της Αθήνας και να χορηγείται σίτιση στο Πρυτανείο στον πρεσβύτερο από τους απογόνους του.
Το 326 π.Χ. ο Λυκούργος, διαισθανόμενος τον επικείμενο θάνατό του, αποχώρησε από τα κοινά. Κατά την πολιτική παράδοση των Αθηνών, ακολούθησε τη διαδικασία του « ευθύνας διδόναι » ۠ ευθύνη λεγόταν στην αρχαία Αθήνα η υποχρέωση κάθε άρχοντα να κάνει απολογισμό για τα όσα έπραξε στη διάρκεια της εξουσίας του. Ο Μενέσαιχμος διαδέχτηκε το Λυκούργο στο αξίωμα του ταμία.
Ο Λυκούργος ήταν άνθρωπος άτεγκτης ηθικότητας και άκαμπτης αυστηρότητας. Τον διακρίνει φιλοπατρία και απέραντη αγάπη προς τη δημοκρατία. Ήταν εγκρατής, σεμνός και λιτός, παρόλο που ήταν πλούσιος. Φορούσε το ίδιο ιμάτιο όλες τις εποχές του έτους ۠ σπάνια φορούσε υποδήματα και κοιμόταν σε κλίνη στρωμένη με δέρμα προβάτου, χωρίς προσκέφαλο, για να αφυπνίζεται εύκολα και να μελετά. Ο Λυκούργος των Αθηνών ζούσε σύμφωνα με τον τρόπο ζωής που επέβαλε ο Λυκούργος των Σπαρτιατών. Ακόμη, αποστρεφόταν την επίδειξη της πολυτέλειας. Το χαρακτήρα, την ιδεολογία, τον πλούτο των αισθημάτων και το εύρος των γνώσεων μπορεί και σήμερα ο αναγνώστης να διαπιστώσει, μελετώντας το μοναδικό λόγο του Λυκούργου που διασώθηκε, τον περίφημο « Κατά Λεωκράτους ».

Ο « ΚΑΤΑ ΛΕΩΚΡΑΤΟΥΣ »

Ο Λυκούργος έγραψε 15 δικανικούς λόγους. Σχεδόν όλες τις υποθέσεις τις κέρδισε, όχι τόσο χάρη στη δύναμη των λόγων του, όσο στην εκτίμηση που έτρεφαν οι συμπολίτες του προς αυτόν ۠ ασφαλώς δεν είχε το ταλέντο που είχαν οι άλλοι κορυφαίοι του είδους συγγραφείς. Όμως, τη φυσική αδυναμία κάλυπτε με την επίπονη εργασία. Επειδή δεν είχε έμφυτά προσόντα, ημέρα και νύχτα μελετούσε σχέδια ομιλιών για να φτάσει στο σκοπό τους.
Ο « Κατά Λεωκράτους » δεν είναι ένας λόγος κατά ενός προσώπου, αλλά ένας υπέρ πατρίδας λόγος ۠ είναι ένας λόγος υπέρ του θανάτου κατά των προδοτών, λιποτακτών, ασεβών, καταχραστών του δημόσιου πλούτου και της δημοκρατίας. Η ειλικρίνεια τίθεται πάνω από την τεχνική ۠ και κατ` αυτό ο Λυκούργος υπερτερεί όλων των άλλων ρητόρων.
Να πως έχει το γεγονός : μετά τη μάχη της Χαιρώνειας ( 338 π.Χ. ) οι Αθηναίοι φοβήθηκαν μήπως ο Φίλιππος επιτεθεί εναντίον της πόλης τους. Για να εξασφαλίσουν την άμυνά της, έλαβαν έκτακτα μέτρα. Ένα από αυτά ήταν η απαγόρευση της φυγής από την πόλη : ¨ μήτε να εξέλθει κανείς από την πόλη, μήτε να εξαποστείλουν οι Αθηναίοι τα παιδιά και τις γυναίκες τους σε άλλα μέρη ». Ένας πλούσιος Αθηναίος, ο Λεωκράτης, που είχε εργοστάσιο χαλκουργίας, από δειλία εγκατέλειψε την πατρίδα του, παίρνοντας μαζί όλη την κινητή περιουσία του, και έφυγε κρυφά για τη Ρόδο. Εκεί για να δικαιολογήσει τη φυγή του, διέδωσε ότι έπεσε η πόλη των Αθηνών και ότι πολιορκείται το λιμάνι του Πειραιά.
Τρία χρόνια μετά τη μάχη, ο Λεωκράτης εγκαταστάθηκε στα Μέγαρα και έκανε τον έμπορο. Κατόρθωσε, μάλιστα, μέσω πληρεξουσίων, να πουλήσει τα κτήματα που είχε στην Αθήνα.
Πέρασαν άλλα πέντε χρόνια και ο Λεωκράτης επέστρεψε στην Αθήνα, νομίζοντας πως οι συμπολίτες του θα είχαν ξεχάσει την αισχρή του πράξη. Αλλά η ηθική συνείδηση του Λυκούργου εξεγέρθηκε, βλέποντας το Λεωκράτη να κυκλοφορεί ελεύθερα και αναίσχυντα στους δρόμους της πόλης που είχε προδώσει. Κατήγγειλε, λοιπόν, το Λεωκράτη για έσχατη προδοσία στην Εκκλησία του Δήμου.
Η Εκκλησία του Δήμου αποδέχτηκε την κατηγορία και παρέπεμψε την υπόθεση στην Ηλιαία, δηλ. στο ορκωτό λαϊκό δικαστήριο, που το αποτελούσαν οι Ηλιαστές. Στην αρμοδιότητα της Ηλιαίας ήταν τα πολιτικά αδικήματα και οι φονικές υποθέσεις. Ενώπιον ενός τέτοιου δικαστηρίου ο Λυκούργος εκφώνησε το 330 π.Χ. τον « Κατά Λεωκράτους ».
Ο Λεωκράτης λόγω ισοψηφίας, αθωώθηκε. Δύο λόγοι συνέβαλαν στην αθώωσή του. Ο ένας ήταν νομικός : το ψήφισμα του Υπερείδη, που απαγόρευε τη φυγή, ψηφίστηκε μετά τη φυγή του Λεωκράτη. Ο δεύτερος λόγος είναι ψυχολογικός : είχαν περάσει από τότε 8 χρόνια, τα πάθη είχαν πραϋνθεί και πολλοί δε θυμούνταν το συμβάν ۠ δεν αποκλείεται, βέβαια, ορισμένοι να είχαν δωροδοκηθεί. Ο Λεωκράτης για μια ψήφο θα έχανε τη ζωή του.

ΚΑΤΑ ΛΕΩΚΡΑΤΟΥΣ

– ΟΡΚΟΣ : Δε θα θεωρήσω τη ζωή μου ανώτερη από την ελευθερία, ούτε θα εγκαταλείψω τους αρχηγούς, ούτε ζωντανούς ούτε νεκρούς, αλλά όσους από τους συμμάχους έπεσαν στο πεδίο της μάχης, όλους χωρίς εξαίρεση, θα ενταφιάσω. Και αν νικήσω πολεμώντας τους βαρβάρους, καμιά από τις πόλεις που πολέμησαν για την Ελλάδα, δε θα ερημώσω.
– Όταν η οργή των θεών βλάπτει κάποιον, τούτο πρώτα πρώτα κάνει : αφαιρεί από το μυαλό τον καθαρό νου και τον οδηγεί στη χειρότερη γνώμη, για να μην αντιλαμβάνεται τίποτα από τα λάθη που κάνει.
– Καμιά άλλη τιμωρία δεν επιβάλλεται για τη δειλία παρά μόνο ο θάνατος.
– Εγώ, λοιπόν, καταγγέλλω τον καταστροφέα όλων αυτών, Λεωκράτη, μπροστά σε εσάς που έχετε τη δύναμη να τον τιμωρήσετε. Διότι τα αδικήματα, για όσο χρόνο μένουν ανεκδίκαστα, βαρύνουν εκείνους που τα έχουν διαπράξει, όταν όμως εκδικαστούν, βαρύνουν εκείνους που δε θα τα τιμώρησαν δίκαια. Και να ξέρετε καλά, κύριοι Ηλιαστές, ότι μολονότι τώρα καθένας από εσάς ψηφίζει μυστικά, θα κάνει ωστόσο φανερή τη σκέψη του στους θεούς.-