alexmandis - ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ - Τα Θεμέλια Της Ατομικής Θεωρίας

ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ

Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ
ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΑ ΤΗΣ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ

ΟΙ ΑΠΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ
ΚΑΙ ΟΙ ΑΤΟΜΙΚΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ

Με την τολμηρή σκέψη των πρώτων προσωκρατικών φιλοσόφων εγκαινιάζεται στην ιστορία του ανθρώπινου στοχασμού η πρώτη σοβαρή προσπάθεια ερμηνείας του κόσμου με κριτήριο τον ορθό λόγο. Με οδηγό, καταρχήν, την εμπειρία, που δε θα πάψει να συνιστά την πρωταρχική γνωστική βαθμίδα στην κλίμακα της γνώσης, ο άνθρωπος ανοίγεται στο πέλαγος του λόγου ( Πλάτων ) και επιχειρεί να υπερβεί το θρησκευτικό κοσμογονικό μύθο. Βέβαια προηγήθηκαν τα μεγάλα επικά ποιήματα στην πνευματική πορεία των Ελλήνων, δηλ. τα ομηρικά έπη και το θρησκευτικό έπος του Ησίοδου ۠ τα ποιήματα αυτά υπήρξαν η φιλοσοφική προπαίδεια για τους Έλληνες.
Η εξακτίνωση των αρχικών πολιτικών πυρήνων της μυκηναϊκής και μεταμυκηναϊκής εποχής ( 8ος – 6ος αι. π.Χ. ) με τη μεγάλη διάπλωση των αποικιών και τη συνακόλουθη οικονομική / ναυτική δραστηριότητα, έθρεψαν την ελληνική ψυχή με τους εύχυμους καρπούς της εθνογραφικής εμπειρίας και ωρίμασαν τη σκέψη. Συγχρόνως, η εκπληκτική αυτή εποχή των υπερπόντιων διεισδύσεων στην περιοχή του κόσμου της Ανατολής, μαζί με τις συγκρούσεις και τις πνευματικές εμπειρίες, διάνοιξαν τους ορίζοντες της ψυχής και της νόησης. Οι Έλληνες, με την εξόρμησή τους προς τους ξένους λαούς, πάντοτε διαμέσου της γνωστής θάλασσας και του άγνωστου πόντου, προσκομίζουν, εκτός βέβαια από τον πλούτο, τη γνώση της πολιτικής οργάνωσης και τις νοοτροπίες των άλλων ανθρώπων. Αρχίζει έτσι η σταδιακή διαμόρφωση της πόλης, ως βασικού κυττάρου της πολιτικής ζωής και, συγχρόνως, ως σταθερής αναφοράς της αναδυόμενης πολιτικής συνείδησης του ατόμου / πολίτη. Η κοινότητα της πόλης και η συνείδηση του πολίτη έδωσαν στους Έλληνες καταπληκτική δημιουργική πνοή.
Σε κοινωνικό περιβάλλον, λοιπόν, ελευθερίας και απαλλαγμένοι από δογματικές θρησκευτικές δεσμεύσεις, οι Έλληνες της αρχαϊκής περιόδου προχώρησαν σε μια ορθολογική ερμηνεία του κόσμου και των πραγμάτων ( όντων ) και έθεσαν τα θεμέλια της επιστημονικής σκέψης. Η περίοδος των προσωκρατικών φιλοσόφων κυμαίνεται μεταξύ του 6ου και του 5ου αι. π.Χ. Το πρώτο θέμα που έθεσαν οι πρώτοι φιλοσοφήσαντες, κατά τον Αριστοτέλη, ήταν το οντολογικό ερώτημα : τι το ον ή τις η ουσία. Οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι εμφορούνται από ένα δαιμόνιο πάθος να αποκαλύψουν την αλήθεια του κόσμου που τους περιβάλλει, να γνωρίσουν δηλ. τα όντα, τα πράγματα του αισθητού κόσμου.
Από τους πρώτους Ίωνες υλοζωιστές φιλοσόφους ( Θαλής, Αναξίμανδρος, Αναξιμένης ), με ενδιάμεσο σταθμό την πυθαγόρεια μαθηματική αντίληψη του κόσμου και των όντων ( τα όντα αριθμοί ), η φιλοσοφική σκέψη θα καλύψει όλη την προκλασική περίοδο της φιλοσοφίας. Στη διαδρομή της θα αποδειχθεί ο λόγος του Ηράκλειτου και το ασάλευτο ον του Παρμενίδη, η ρωμαλέα συνδυαστική σκέψη του Εμπεδοκλή και ο εκλεπτυσμένος στοχασμός του Αναξαγόρα, ώσπου το μεγάλο τόξο της προσωκρατικής διανόησης θα κλείσει με τους ατομικούς φιλοσόφους, το Λεύκιππο και το Δημόκριτο.

ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ ( 460 – 380 π.Χ. )

Ο Δημόκριτος είναι ο τελευταίος μεγάλος κοσμολόγος στη μακρά σειρά των προσωκρατικών φυσικών φιλοσόφων. Στο έργο του συμπυκνώνει όλη την προσπάθεια των προδρόμων του να ορίσουν το Είναι του κόσμου και το νόημα του όντος.
Γεννήθηκε στα Άβδηρα της Θράκης και ήταν μαθητής του Λευκίππου. Στην ανά την Ελλάδα περιήγησή του πέρασε και από την Αθήνα, βέβαια, όπου μεσουρανούσε το άστρο του Σωκράτη. Ταξίδεψε και στην Ανατολή ( Περσία, Βαβυλώνα, Αίγυπτο ), όπου είχαν ακμάσει πανάρχαιοι πολιτισμοί. Ο Δημόκριτος ήταν αφοσιωμένος διανοητής και αυστηρός ερευνητής ۠ υπήρξε ακραιφνής φιλόσοφος και, συγχρόνως, ενεργός πολίτης. Ενδιαφέρθηκε για τα κοινά και συνέδραμε τους συμπολίτες του σε ώρες ανάγκης, ώστε να τον ανακηρύξουν ευεργέτη της πόλης ۠ τον τίμησαν με θεϊκές τιμές και τον έθαψαν με δημόσια δαπάνη.
Ο Δημόκριτος έγραψε πολλά έργα και για πολλές επιστημονικές ειδικότητες. Ασχολήθηκε με τη φυσική φιλοσοφία, βέβαια, την ηθική, με θέματα τέχνης και αισθητικής, με την ιστορία του πολιτισμού, τη γραμματική και τα μαθηματικά. Παρά την ένθερμη συνηγορία που βρήκε ο Δημόκριτος από τον Επίκουρο, η μεταγενέστερη αρχαιότητα και οι χριστιανοί πατέρες τον αντιμετώπισαν ως τον κατεξοχήν εκπρόσωπο του υλισμού και των υλιστικών θεωριών.
Ο Δημόκριτος καταγόταν από αριστοκρατική οικογένεια, δημοκρατικών όμως πεποιθήσεων. Από τη νεανική του ηλικία έδειξε την κλίση του προς τη μελέτη και την έρευνα της φύσης. Στη διάρκεια των περιπλανήσεών του, επισκέφτηκε τα μεγάλα πνευματικά κέντρα της Ιωνίας, κυρίως την Έφεσο και τη Μίλητο, όπου γνώρισε από κοντά τη φιλοσοφία του Θαλή, του Αναξίμανδρου, του Αναξιμένη και του Ηράκλειτου. Στη Μίλητο γνώρισε και το Λεύκιππο. Από αυτόν διδάχτηκε τη διδασκαλία του Παρμενίδη, του Εμπεδοκλή, του Πυθαγόρα. Μάλιστα, για τον τελευταίο θα συντάξει ο Δημόκριτος αργότερα ειδική πραγματεία. Ύστερα επισκέφτηκε την Αθήνα, η οποία βρισκόταν σε εμπόλεμη κατάσταση ( Πελοποννησιακός πόλεμος ).
Όταν επέστρεψε στα Άβδηρα, είχε αναλώσει πια όλο το μερίδιό του της πατρικής κληρονομιάς. Τη φροντίδα του και τη συντήρησή του ανέλαβε ο αδελφός του Δάμασος. Στα Άβδηρα ο Δημόκριτος αφοσιώθηκε στη διδασκαλία και τη συγγραφή των έργων του. Αντιμετώπιζε τη ζωή πάντα με αισιοδοξία, γαλήνη και καρτερία. Και περιγελούσε τις καθημερινές θλίψεις που απασχολούσαν τους άλλους ανθρώπους.

ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΑ ΤΗΣ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ

Οι Ατομικοί φιλόσοφοι, αντίθετα με τους Ελεάτες ( Παρμενίδης κ.ά. ), προσπάθησαν να μην αναιρέσουν τη γένεση, τη φθορά, την κίνηση και το πλήθος των όντων, ώστε να παραμείνουν σε συμφωνία με τα δεδομένα που παρέχουν στον άνθρωπο οι αισθήσεις του. Ακόμη, τα άτομα για τους Ατομικούς φιλοσόφους είναι αιώνια, αναλλοίωτα, δεν υπόκεινται σε γέννηση και φθορά και, με τις ενώσεις και τους διαχωρισμούς τους, δημιουργούν τα πράγματα που υπόκεινται σε μεταβολές.
Οι Ατομικοί φιλόσοφοι ήθελαν, επίσης να αποκλείσουν τον παράγοντα τύχη και να δώσουν σε κάθε φαινόμενο μια αιτιοκρατική ερμηνεία. Τη δυνατότητα αυτή τους την πρόσφερε η σύλληψη μιας προαιώνιας κίνησης των ατόμων. Η κίνηση αυτή φέρνει σε σύγκρουση τα άτομα, τα περιπλέκει ή τα απωθεί και μέσω αυτής μπορούν να ερμηνευτούν όλα τα φαινόμενα που παρατηρούνται στον κόσμο.
Άτομα, κενό, προαιώνια κίνηση, συμπλοκή και διαχωρισμός των ατόμων ۠ αυτές είναι οι βασικές αρχές που κατά τους Ατομικούς μπορούν να εξηγήσουν τα πάντα.
Αν τα άτομα είχαν όλα το ίδιο σχήμα ή μέγεθος, τότε δε θα ήταν δυνατόν να ερμηνευτούν οι διαφορές που παρατηρούνται στη φύση. Διαφορετικά αποτελέσματα απαιτούν διαφορετικές μεταξύ τους αιτίες. Εκτός από τις διαφορές μεγέθους και σχήματος, υπάρχουν και διαφορές στη διάταξη και στον προσανατολισμό των ατόμων.
Αφού τα άτομα είναι εξ ορισμού αναλλοίωτα και άφθαρτα, έτσι και ο χρόνος είναι αδημιούργητος ۠ δεν έχει αρχή και δε θα έχει τέλος. Τα ίδια τα άτομα είναι προαιώνια, όχι όμως και ο κόσμος μέσα στον οποίο κατοικούμε.-