alexmandis - ΠΛΑΤΩΝ - Πολιτεία

ΠΛΑΤΩΝ

ΠΟΛΙΤΕΙΑ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Ο Πλάτωνας ( 427 – 347 π.Χ. ) ήταν μεγάλος φιλόσοφος της ελληνικής αρχαιότητας. Γεννήθηκε στην Αθήνα ( ίσως στην Αίγινα ) ένα χρόνο μετά το θάνατο του μεγάλου Αθηναίου πολιτικού Περικλή και είχε αρχοντική καταγωγή. Ορφάνεψε νωρίς από πατέρα, αλλά ο πατριός του Πυριλάμπης, θερμός υποστηρικτής του Περικλή, και η μητέρα του Περικτιόνη επιμελήθηκαν την αγωγή του· είχε πολύ καλούς δασκάλους :
1. το « γραμματιστή » Διονύσιο,
2. το « γυμναστή » Αρίστωνα ( ομώνυμο του πατέρα του ),
3. το « μουσικό » Μέτελλο,
4. το φιλόσοφο Κρατύλιο, και προπάντων
5. το φιλόσοφο Σωκράτη, που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη ζωή του
Η νεότητά του εκτυλίχθηκε μέσα στη δίνη του μεγάλου εμφύλιου πολέμου στην Ελλάδα, του λεγόμενου « Πελοποννησιακού Πολέμου » ( 431 – 404 π.Χ.). Πήρε μέρος στη ναυμαχία των Αργινουσών του 406 π.Χ. και, φυσικά, έζησε από κοντά τις συνέπειες του τέλους του πολέμου : α ) την ταπεινωτική για την Αθήνα συνθηκολόγηση ( συνθηκολογούσαν με όρους ) :
1. να γκρεμίσουν τα μακρά τείχη τους και τις οχυρώσεις του Πειραιά,
2. να παραδώσουν τα πολεμικά πλοία τους εκτός από 12,
3. να δεχθούν την επιστροφή των πολιτικών εξόριστων,
4. να έχουν αντίστοιχα με τους Λακεδαιμόνιους τους ίδιους εχθρούς και φίλους και να τους ακολουθούν όπου τους οδηγούν σε στεριά και θάλασσα
β ) την εγκαθίδρυση στην Αθήνα των « τριάκοντα τυράννων », του ολιγαρχικού καθεστώτος με τη βραχύχρονη παραμονή τους στην εξουσία.
Λίγο μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Αθήνα παρακολούθησε την παραπομπή σε δίκη του δασκάλου του Σωκράτη, την καταδίκη και τη θανάτωσή του το 399 π.Χ. ( ο Σωκράτης είχε σχέσεις οικειότητας με ηγέτες των ολιγαρχικών της Αθήνας, ιδίως με τους Κριτία και Χαρμίδη ).
Αμέσως μετά τη θανάτωση του Σωκράτη κατέφυγε, όπως έκαναν και άλλοι οπαδοί του μεγάλου φιλοσόφου, στα Μέγαρα, ζητώντας καταφύγιο κοντά στον ιδρυτή της Μεγαρικής φιλοσοφικής σχολής Ευκλείδη. Από εκεί ταξίδεψε σε διάφορους τόπους της Ελλάδας και μετά από μια πενταετία επέστρεψε στην Αθήνα· τότε έγραψε την « Απολογία Σωκράτους ».
Λίγα χρόνια μετά την επιστροφή του στην Αθήνα επιχείρησε ένα νέο κύκλο ταξιδιών, τη φορά αυτή σε εξωελλαδικές περιοχές, στην Κυρήνη της βόρειας Αφρικής και στην Αίγυπτο. Στην πρώτη παρακολούθησε μαθηματικά από τον κυρηναίο φιλόσοφο Θεόδωρο. Στη δεύτερη μαθήτευσε στον πανάρχαιο πολιτισμό της χώρας αυτής, όπου θαμπώθηκε με τη σοφία της και αρύσθηκε από εκεί την κοσμολογία του, όπως τη διατυπώνει στο διάλογο « Τίμαιος ». Ακολούθως, το 388 π.Χ. σε ηλικία 40 χρονών ταξίδεψε στη Νότια Ιταλία και στη Σικελία. Στον Τάραντα της Ν. Ιταλίας γνώρισε τον πυθαγόρειο φιλόσοφο Αρχύτα, πήρε απ` αυτόν μαθηματικές γνώσεις και μυήθηκε στην πυθαγόρεια φιλοσοφία.
Στις Συρακούσες της Σικελίας γνωρίστηκε με το Δίωνα, γυναικάδελφο του « τυράννου » της πόλης Διονύσιου Α’. Ο Δίωνας τον έφερε σε επαφή με τον « τύραννο » της σικελικής πόλης. Ο Πλάτωνας τότε επιχείρησε να πείσει τον « τύραννο » ότι η εξουσία πρέπει να στηρίζεται στις αρχές της δικαιοσύνης. Ο « τύραννος » όμως όχι μόνο δε δέχτηκε τις πλατωνικές εισηγήσεις, αλλά και τον υποχρέωσε να εγκαταλείψει την πόλη του. Ο Πλάτωνας επιβιβάστηκε σε πλοίο, που κατά την επιστροφή στην Αθήνα αιχμαλωτίστηκε από πειρατές και πουλήθηκε σα δούλος στην Αίγινα. Για καλή τύχη του Πλάτωνα ένας πλούσιος από τη βορειαφρικανική Κυρήνη, ο Αννίκερις, που είχε πληροφορίες για την προσωπικότητα του Πλάτωνα, τον εξαγόρασε και του έδωσε τη δυνατότητα να γυρίσει στην Αθήνα· ο λυτρωτής του δε δέχτηκε να πάρει από τους φίλους του Πλάτωνα το ποσό που είχε πληρώσει για την εξαγορά του· το ποσό αυτό διατέθηκε τότε για την ίδρυση το 387 π.Χ. της φιλοσοφικής σχολής του Πλάτωνα, που ονομάστηκε Ακαδημία, επειδή ο τόπος της ίδρυσής της ήταν αφιερωμένος στον τοπικό ήρωα Ακάδημο.
Η ίδρυση της πλατωνικής Ακαδημίας ήταν ένα πολύ μεγάλο πνευματικό γεγονός. Ο Πλάτωνας δίδαξε σ` αυτήν ως το τέλος της ζωής του. Η φιλοσοφική αυτή σχολή είχε μακρόχρονη επιβίωση με εναλλαγή διαδόχων στην ηγεσία της και προώθησε την επιστημονική διδασκαλία και έρευνα· σχεδόν όλα τα μαθηματικά έργα του 4ου προχριστιανικού αιώνα συντέθηκαν από μαθητές ή από οπαδούς του Πλάτωνα.
Το πολιτικό ενδιαφέρον του Πλάτωνα επικεντρώθηκε στις Συρακούσες. Μετά το θάνατο του « τυράννου » της πόλης αυτής Διονυσίου Α’ το 367 π.Χ., ο φίλος του Πλάτωνα Δίωνας κάλεσε τον Αθηναίο φιλόσοφο να αναλάβει τη διαπαιδαγώγηση του διαδόχου στην « τυραννίδα » των Συρακουσών Διονυσίου Β’ του νεότερου. Ο Πλάτωνας, παρά τις επιφυλάξεις του, ανταποκρίθηκε στην πρόσκληση του Δίωνα· το σχέδιό του όμως δεν τελεσφόρησε· ο Διονύσιος Β’ φθονούσε το Δίωνα και τον έδιωξε από τις Συρακούσες. Ο Πλάτωνας γύρισε άπρακτος στην Αθήνα. Ο Δίωνας ύστερα από λίγα χρόνια πήρε πραξικοπηματικά την εξουσία στις Συρακούσες· τρία χρόνια αργότερα όμως δολοφονήθηκε.
Ο Πλάτωνας ασχολήθηκε όχι μόνο με ηθικά προβλήματα, αλλά και με οντολογικά και γνωσιολογικά. Γοητεύτηκε κυρίως από τους οπαδούς του φιλοσόφου Ηράκλειτου και από τους οπαδούς του φιλοσόφου Πυθαγόρα.

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΙΚΟΥ ΣΤΟΧΑΣΜΟΥ

Στα πρώτα έργα του ο Πλάτωνας « σωκρατίζει » ( ο Σωκράτης περιορίστηκε στο ρόλο του « συγγραφέα του προφορικού λόγου » και δε μας κληροδότησε κανένα γραπτό κείμενο ), ενώ στα έργα της ωριμότητάς του « πλατωνίζει ».

ΤΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ

Σώθηκαν όλα τα έργα του Πλάτωνα. Στους διαλόγους του κύριο πρόσωπο είναι πάντοτε ο Σωκράτης ( ο οποίος δεν είχε ιδρύσει φιλοσοφική σχολή και δεν είχε μόνιμο ακροατήριο ) με μόνη εξαίρεση το τελευταίο έργο του, τους « Νόμους ». Τα πρόσωπα των διαλόγων του Πλάτωνα είναι υπαρκτά.

ΠΕΡΙΔΙΑΒΑΣΗ ΣΤΟΥΣ ΠΛΑΤΩΝΙΚΟΥΣ ΔΙΑΛΟΓΟΥΣ

1. ΟΙ ΑΠΟΡΗΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΕΛΕΓΚΤΙΚΟΙ ΔΙΑΛΟΓΟΙ :

Απορητικοί και ελεγκτικοί διάλογοι χαρακτηρίζονται οι μικροί διάλογοι που προβάλλουν ένα πρόβλημα ηθικής φιλοσοφίας, με τον οποίο επιχειρείται ο σωστός ορισμός μιας αρετής. Το κέρδος του συνομιλητή ή του αναγνώστη είναι να οδηγηθεί στη σωκρατική « σοφία » της γνωστής διατύπωσης του « εν οίδα, ότι ουδέν οίδα » ( = ξέρω καλά ένα πράγμα, ότι δεν ξέρω καλά τίποτε ) και στην κατανόηση της θεμελιώδους σωκρατικής αρχής, ότι ύψιστο μέλημα στη ζωή του ανθρώπου είναι η επιμέλεια της ψυχής του, και της σωκρατικής πεποίθησης, ότι η αγαθότητα της ψυχής οδηγεί στη γνώση του καλού και του κακού.

2. ΟΙ ΗΘΙΚΟΙ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΔΙΑΛΟΓΟΙ :

Ηθικοί και πολιτικοί διάλογοι χαρακτηρίζονται αυτοί που δίνουν ιδιαίτερα έμφαση στα ηθικά και στα πολιτικά προβλήματα· αυτό γίνεται κυρίως στους διαλόγους « Γοργίας », « Μένων » και « Πρωταγόρας ».

3. ΟΙ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΟΙ ΔΙΑΛΟΓΟΙ :

Μεταφυσικοί χαρακτηρίζονται οι διάλογοι, κυρίως ο « Φαίδων », που σχετίζονται με το θέμα της αθανασίας της ψυχής.

4. ΟΙ ΑΙΣΘΗΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΑΛΛΗΓΟΡΙΚΟΙ ΔΙΑΛΟΓΟΙ :

Στην κατηγορία αυτή ανήκουν τρεις διάλογοι : το « Συμπόσιον », ο « Φαίδρος » και η « Πολιτεία ».

5. ΟΙ ΚΡΙΤΙΚΟΙ ΔΙΑΛΟΓΟΙ :

Κριτικοί διάλογοι χαρακτηρίζονται κυρίως ο « Παρμενίδης » και ο « Θεαίτητος ».

6. ΟΙ ΥΣΤΕΡΟΙ ΔΙΑΛΟΓΟΙ :

Ύστεροι διάλογοι χαρακτηρίζονται όσοι γράφτηκαν από τον Πλάτωνα σε γεροντική ηλικία. Αυτοί είναι ο « Σοφιστής », ο « Πολιτικός », ο « Φίληβος », ο « Τίμαιος » και οι « Νόμοι ».

Η « ΠΟΛΙΤΕΙΑ »

Ο πλατωνικός διάλογος « Πολιτεία » είναι το αμέσως μετά τους « Νόμους » εκτενέστερο έργο του αθηναίου φιλοσόφου. Στο έργο αυτό έχει σταματήσει πια η λεγόμενη « σωκρατική περίοδος » των συγγραφών του – ο Σωκράτης εξακολουθεί βέβαια και στην « Πολιτεία » να είναι το κεντρικό πρόσωπο του φιλοσοφικού διαλόγου – αλλά ήδη « πλατωνίζει » εμφανώς. Ο μαθητής του Πλάτωνα, ο πολύ σημαντικός φιλόσοφος Αριστοτέλης, ήταν ο πρώτος που άσκησε κριτική για την « Πολιτεία » στο έργο του « Πολιτικά ».

ΕΥΡΕΙΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ

Η « Πολιτεία » είναι ως είδος γραφής μια « διηγηματική αφήγηση ». Ο Σωκράτης αφηγείται σε μια συντροφιά μη κατονομαζόμενων ακροατών, που σιωπηλοί παρακολουθούν μια πολύωρη αφήγηση, μια συζήτηση που είχε κάνει την προηγούμενη ημέρα στον Πειραιά, στο σπίτι του Κέφαλου, ενός ηλικιωμένου πλούσιου « μετοίκου » από τις Συρακούσες της Σικελίας ( του πατέρα του λογογράφου ρήτορα Λυσία ) με συνομιλητές κάποιους κατονομαζόμενους στο κείμενο νέους ανθρώπους, κυρίως το Γλαύκωνα και τον Αδείμαντο, τους μεγαλύτερους αδελφούς του Πλάτωνα. Θεματικός πυρήνας της συζήτησης που γίνεται στην « Πολιτεία » είναι το θέμα της δικαιοσύνης.
Στην αρχή του έργου ενσωματώνεται μια σύντομη συνομιλία του Σωκράτη με τον Κέφαλο. Από εκεί και πέρα ( αφού ο Κέφαλος αποσύρεται με το πρόσχημα ότι θα φροντίσει για κάποια ιεροτελεστία ), και ως τα μέσα του 2ου βιβλίου συνομιλητές του Σωκράτη είναι με εναλλαγή ο Πολέμαρχος, ο σοφιστής Θρασύμαχος, ο Γλαύκωνας και ο Αδείμαντος.
Από τα μέσα του 2ου βιβλίου και ως τα μέσα του 4ου βιβλίου συζητούν με το Σωκράτη με εναλλαγή ο Γλαύκωνας και ο Αδείμαντος. Η συζήτησή τους οδηγεί στο συμπέρασμα, ότι η ουσία της δικαιοσύνης θα μπορούσε ευκολότερα να ανιχνευθεί αν γινόταν προσπάθεια να εντοπισθεί η δικαιοσύνη μέσα στο πλαίσιο μιας δίκαιης πολιτείας. Στο σημείο αυτό εξετάζεται η δομή ενός ιδανικού κράτους δικαιοσύνης. Οι συνομιλητές αποφασίζουν να το συγκροτήσουν νοερά και στο ιδανικό κατασκεύασμα τους διακρίνουν τρεις κατηγορίες πολιτών :
1. τους « φύλακες », που είναι οι λίγοι που έχουν στα χέρια τους τη διακυβέρνηση της νοερής πολιτείας,
2. τους « επίκουρους », μια ομάδα βοηθών των « φυλάκων », στρατευμένοι στο έργο της φύλαξης της πολιτείας από εξωτερικούς και εσωτερικούς εχθρούς,
3. και το πλήθος των « δημιουργών », δηλ. των γεωργών, των τεχνιτών, των επαγγελματιών και των διακινητών, γενικά των υλικών στοιχείων.
Καθεμιά από τις τρεις κατηγορίες θα πρέπει να κάνει όσα της έχουν προσδιοριστεί να κάνει.
Στο σημείο αυτό η συζήτηση επανέρχεται στη σφαίρα της ατομικής ψυχής.
Στην αρχή του 5ου βιβλίου ο Σωκράτης προτίθεται να ολοκληρώσει το θέμα με τη διεύρυνση των αντίθετων καταστάσεων, δηλ. της άδικης πολιτείας και της άδικης ψυχής, ώστε να μπορεί να κάνει σύγκριση. Η συζήτηση ξεστρατίζει με παρέμβαση των συνομιλητών του Σωκράτη και άλλων ακροατών της συζήτησης.
Από το σημείο αυτό και πέρα ( στο υπόλοιπο του 5ου βιβλίου και στα βιβλία 6ο και 7ο ), η ομάδα των φιλοσόφων – φυλάκων με την εμπειρία και την ωριμότητά της, άντρες και γυναίκες, χωρίς δεσμεύσεις περιουσιακών στοιχείων και έχοντας ως διακριτικό στοιχείο το θεϊκό χρυσάφι και ασήμι της ψυχής τους, θα κυβερνούν σωστά, όχι απλώς εφαρμόζοντας κάποιους θεσπισμένους νόμους, αλλά με διαρκή προσήλωση στο « αγαθόν », και θα έχουν κύριο έργο τους να επιλέγουν και να προετοιμάζουν τη μελλοντική ηγεσία της πόλης.
Ακολουθεί ένα « αναλυτικό πρόγραμμα εκπαίδευσης » στην πλατωνική πολιτεία. Μετά τη διδασκαλία της ανάγνωσης και της γραφής θα καλλιεργείται το « θυμοειδές » και το « φιλόσοφον » τμήμα της ψυχής με τη « μουσική », δηλ. με την ποικίλη πνευματική άσκηση και με τη γυμναστική. Από την εκπαίδευση των νέων θα αποκλεισθούν η επική και η δραματική ποίηση, επειδή με περιγραφές του κακού εξάπτουν τα πάθη, και κάθε μορφή μουσικής που, αντί να δυναμώνει την ψυχή, την αποκοιμίζει. Οι νέοι στην ηλικία των 16 -18 ετών θα διδάσκονται μαθηματικές επιστήμες, στα δύο επόμενα χρόνια θα ασκούνται σε πολεμικά έργα. Όσοι από αυτούς θα είναι περισσότερο προικισμένοι από τον 20ό χρόνο της ζωής τους θα συνεχίσουν την εκπαίδευση με μαθηματικές σπουδές, επειδή κρίνεται ότι αυτές είναι κατάλληλες για τη μεταστροφή της ψυχής από τον κόσμο των αισθητών στον κόσμο της καθαρής νόησης. Ύστερα από μια σειρά δοκιμασιών θα ακολουθήσει μια πεντάχρονη σπουδή της διαλεκτικής, που θα κορυφώνεται με το μέγιστο μάθημα, τη γνώση της ιδέας του « αγαθού ». Τέλος, μετά τη θεωρητική αυτή κατάρτιση, θα ακολουθεί δεκαπεντάχρονη πρακτική άσκηση στη διαχείριση υποθέσεων της πολιτείας ۬ όσοι θα αριστεύουν εδώ θα αναγνωρίζονται ως ώριμοι φιλόσοφοι – κυβερνήτες και θα είναι οι « άρχοντες – φύλακες » της πόλης.
Στα βιβλία 8ο και 9ο διερευνάται η αδικία στην ψυχή και στην πολιτεία. Παρακάτω αναπτύσσονται τα κακά πολιτεύματα : πρώτα περιγράφεται ένα « τιμοκρατικό » πολίτευμα από φιλόδοξους πολεμιστές, που μεταλλάσσεται σε μια πλουτοκρατική « ολιγαρχία », αυτή οδηγεί με τη σειρά της σε μια « δημοκρατία » με αχαλίνωτη ελευθερία, που καταλήγει σε « τυραννίδα » με καθολική υποδούλωση των πολιτών. Το τελικό συμπέρασμα της συζήτησης αυτής είναι ότι το τυραννικό πολίτευμα ταυτίζεται με την απόλυτη αδικία και ότι ο τύραννος είναι ταυτόχρονα ο πιο άδικος και ο πιο δυστυχισμένος από όλους τους ανθρώπους.
Στο 10ο βιβλίο, το τελευταίο της « Πολιτείας », ανανεώνεται η αρχική επίθεση εναντίον της επικής και δραματικής ποίησης. Μετά γίνεται μια μακροσκελής αναφορά για τις ανταμοιβές που έχει ο δίκαιος άνθρωπος και όσο ζει και μετά το θάνατό του. Στο τέλος του έργου ενσωματώνεται ο μύθος του Ηρός για τη μεταθανάτια μοίρα της ψυχής.

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ

Η « Πολιτεία » του Πλάτωνα ανήκει στην κατηγορία της δραματικής αφήγησης. Το αφηγηματικό στοιχείο είναι περιορισμένο, ενώ το διαλογικό στοιχείο αφθονεί. Από μορφολογική άποψη, η « Πολιτεία » είναι φιλοσοφικός διάλογος. Η δομή της είναι πολύ καλά σχεδιασμένη.

Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΣΤΟ ΕΡΓΟ

Τα « του διαλόγου πρόσωπα » είναι έξι : ένας γέροντας, ο πλούσιος « μέτοικος » από τις Συρακούσες Κέφαλος, πατέρας του αξιόλογου ρήτορα και « λογογράφου » Λυσία۬ ένας μεσόκοπος, ο Σωκράτης και τέσσερις νέοι : ο γιος του Κέφαλου Πολέμαρχος, οι αδελφοί του Πλάτωνα Αδείμαντος και Γλαύκωνας και ο σοφιστής Θρασύμαχος ۬ τα πρόσωπα αυτά είναι επώνυμα, αληθινά, « ιστορικά ».

ΠΛΑΤΩΝΟΣ « ΠΟΛΙΤΕΊΑ »

1ο ΒΙΒΛΙΟ

– Ούτε ο σωστός άνθρωπος θα μπορούσε να αντέχει εύκολα τα γερατειά, αν ήταν φτωχός, ούτε ο μη σωστός θα ευκόλυνε τη ζωή του αν γινόταν πλούσιος.
– Και βέβαια κάθε εξουσία νομοθετεί κατά τα συμφέροντα της, το δημοκρατικό πολίτευμα θεσπίζει νόμους δημοκρατικούς, η « τυραννίδα » νόμους « τυραννικούς » και ανάλογα τα άλλα πολιτεύματα ۬ έτσι λοιπόν το δίκαιο σε κάθε πολίτευμα είναι το συμφέρον της κατεστημένης εξουσίας ۟ αυτό είναι δίκαιο, ό,τι συμφέρει στον πιο ισχυρό.
– ¬Του είπα : Πρώτα μείνε σταθερός σε όσα πεις ή, αν αλλάξεις γνώμη, άλλαξέ τη φανερά και μην προσπαθείς να μας εξαπατήσεις.
– Επομένως, κάθε γνωστικός άνθρωπος θα προτιμούσε να ωφελείται από άλλον πιο πολύ παρά να ωφελεί άλλον και να μπαίνει σε δυσκολίες.

2ο ΒΙΒΛΙΟ

– Πρώτα λοιπόν ας ενεργεί ο άδικος άνθρωπος όπως ακριβώς οι ικανοί τεχνίτες ۬
– π.χ. ο ικανός καπετάνιος ή γιατρός διαισθάνεται τι δε μπορεί και τι μπορεί να πετύχει με την τέχνη του, καταπιάνεται με όσα μπορεί και αφήνει τα άλλα. Όπως πιάνεται να αδικεί πρέπει να θεωρείται ανίκανος.
– Λένε βέβαια και συμβουλεύουν οι πατέρες τους γιους τους και όλοι όσοι φροντίζουν κάποιους ότι πρέπει κάποιος να είναι δίκαιος, όχι επαινώντας την ίδια τη δικαιοσύνη, αλλά την καλή φήμη που αυτή φέρνει, ώστε αυτός για τον οποίο σχηματίζεται η αντίληψη ότι είναι δίκαιος να αποκτά με την υπόληψη αυτή αξιώματα.
– Αν είμαι δίκαιος, αλλά και δε φαίνομαι ότι είμαι τέτοιος, λένε ότι δεν υπάρχει κανένα όφελος, αλλά ολοφάνεροι κόποι και ζημιές, ενώ, αν είμαι άδικος, αλλά έχω δημιουργήσει την εντύπωση ότι είμαι δίκαιος, λένε ότι η ζωή μου θα είναι εξαιρετική. Αν πιστέψουμε στους θεούς θα πρέπει να κάνουμε αδικίες και με τα κέρδη μας από αυτές θα πρέπει να κάνουμε θυσίες. Διότι, αν είμαστε δίκαιοι, δε θα τιμωρηθούμε βέβαια από τους θεούς, αλλά θα χάσουμε τα κέρδη που προέρχονται από την αδικία.
– Ας αναπτύξουμε το θέμα των φυλάκων μιας πόλης. Έτσι λοιπόν πρέπει να καταπιαστούμε πρώτα με τη μουσική ( για την ψυχή ) και ύστερα με τη γυμναστική. Ξέρεις ότι η αρχή είναι το πιο σημαντικό τμήμα ενός έργου και μάλιστα για νέο πρόσωπο; Διότι τότε κυρίως διαπλάθεται και διαμορφώνεται ο χαρακτήρας. Πρέπει πρώτα απ` όλα να λέμε στα παιδιά μας παραμύθια ( και όχι όλα αλλά τα καλά παραμύθια ).

3ο ΒΙΒΛΙΟ

– Είπα : Δε θα επιτρέψουμε λοιπόν σ` εκείνους για τους οποίους λέμε ότι νοιαζόμαστε και ότι πρέπει κάποτε να γίνουν αγαθοί άντρες να μιμούνται ( κάποιον που κλαίει, που πενθεί ή ένα δούλο, ούτε άντρες κακούς και δειλούς, ούτε θεούς που αλλάζουν μορφή και γίνονται άσχημοι και κακοί ).
– Στη δική μας πόλη δεν υπάρχει άνθρωπος με δύο ή με πολλούς ρόλους, καθώς ο καθένας καταπιάνεται με ένα πράγμα ۟ ο τσαγκάρης είναι τσαγκάρης και όχι παράλληλα και καπετάνιος πλοίου, ο γεωργός είναι γεωργός και όχι παράλληλα και δικαστής.
– Είπα : Μόνο λοιπόν τους ποιητές πρέπει να τους επιβλέπουμε και να τους αναγκάζουμε να αποτυπώνουν στα ποιητικά συνθέματά τους την εικόνα του αγαθού ήθους, αλλιώς να μη συνθέτουν ποιήματα στην πόλη μας.
– Είπα : Λοιπόν μετά την πνευματική αγωγή πρέπει οι νέοι μας να διαπαιδαγωγηθούν με γυμναστική άσκηση. Μ` αυτή πρέπει να ανατρέφονται από την παιδική ηλικία τους σε όλη τη ζωή τους. Είπαμε λοιπόν ότι πρέπει να μη μεθούν, διότι σε κάθε άλλον είναι περισσότερο δυνατό, όταν μεθάει, να μην ξέρει που βρίσκεται παρά στο « φύλακα ».
– Είπα : Λοιπόν οι νέοι είναι φανερό ότι θα προσέξουν να μην έχουν ανάγκη δικαστών και θα έχουν την απλή εκείνη καλλιέργεια που ενσταλάζει σωφροσύνη στην ψυχή.
– Τους « φύλακες » πρέπει να τους επιτηρούμε αμέσως από την παιδική ηλικία και θα πρέπει να απορρίπτουμε όσους έχουν κακή μνήμη.

4ο ΒΙΒΛΙΟ

– Τώρα λοιπόν, όπως φανταζόμαστε, πλάθουμε την ευτυχισμένη πόλη όχι κάνοντας διαχωρισμό και κάνοντας μέσα σ` αυτήν ευτυχισμένους κάποιους λίγους, αλλά ολόκληρη την πόλη. Διότι βέβαια ξέρουμε να ντύσουμε με επίσημο ένδυμα τους γεωργούς, να τους φορέσουμε χρυσά στολίδια και να τους δώσουμε την εντολή να καλλιεργούν έτσι τη γη για ευχαρίστησή τους ۠ ή να βάλουμε τους κεραμοπλάστες να καθίσουν κοντά στο τζάκι, να πίνουν και να γλεντοκοπούν, έχοντας αφήσει παράμερα τον τροχό τους και να δουλεύουν όταν τους έρθει όρεξη. Μη μας δίνεις τέτοιες συμβουλές διότι, αν σε ακούσουμε, ούτε ο γεωργός θα είναι γεωργός, ούτε ο κεραμοπλάστης κεραμοπλάστης, ούτε κανένας άλλος θα διατηρήσει τα χαρακτηριστικά της ιδιότητάς του σε ένα επάγγελμα από αυτά που συγκροτούν μια πόλη.
– Για παράδειγμα, αν κάποιοι μπαλωματάδες γίνουν φαύλοι, χαλάσουν ως επαγγελματίες και παριστάνουν τους μπαλωματάδες, ενώ δεν είναι, δεν είναι κάτι το φοβερό για την πόλη ۠ αν όμως οι φύλακες των νόμων και της πόλης δεν είναι φύλακες, αλλά παριστάνουν τους φύλακες, βλέπεις βέβαια ότι ρημάζουν συθέμελα ολόκληρη την πόλη, και ότι, στην αντίθετη περίπτωση, έχουν τη δυνατότητα να την κάνουν να διοικείται καλά και να είναι ευτυχισμένη.
– Εξαιτίας της φτώχειας και του πλούτου και η δουλειά είναι κατώτερη και οι τεχνίτες κατώτεροι. Ο πλούτος φέρνει τρυφηλότητα, τεμπελιά και ανατρεπτική διάθεση, ενώ η φτώχεια, εκτός από ανατρεπτική διάθεση, δουλοφροσύνη και εξαχρείωση.
– Αν γεννιέται κάποιο ασήμαντο παιδί στην κατηγορία των « φυλάκων », να το στέλνουν στις άλλες κατηγορίες και, αν γεννιέται κάποιο σημαντικό παιδί από τις άλλες κατηγορίες, να το προωθούν στους « φύλακες ».
– Η ανάμειξη της « μουσικής » και της « γυμναστικής » φέρνει την ισορροπία, καθώς το ένα θα τονώνει και θα τρέφει με ωραία λόγια και με μαθήματα, ενώ το άλλο θα χαλαρώνει με παραινέσεις, ημερεύοντας τα πράγματα και με την αρμονία και με το ρυθμό.

5ο ΒΙΒΛΙΟ

– Οι γυναίκες όλες θα πρέπει να είναι κοινές και καμιά από αυτές να μη ζει ιδιαίτερα με κανέναν ۠ και τα παιδιά επίσης να τα έχουν από κοινού και ούτε ο γονιός να ξέρει το παιδί που έχει γεννηθεί από αυτόν, ούτε το παιδί το γονιό του. Η ωφελιμότητα δε μπορεί να αμφισβητηθεί.
– Εσύ λοιπόν ο νομοθέτης τους, όπως διάλεξες τους άντρες, έτσι θα διαλέξεις και τις γυναίκες και θα τους τις παραδώσεις προικισμένες από τη φύση όσο γίνεται όμοια μ` εκείνους ۠ κι αυτοί, καθώς θα έχουν κοινά σπίτια και συσσίτια και καθώς κανένας δε θα έχει τίποτε χωριστά στην κατοχή του, θα είναι μαζί ۠ έτσι, από έμφυτη ανάγκη, θα οδηγούνται σε ερωτικό σμίξιμο. Η πόλη μας δε θα πρέπει να είναι μεγάλη ούτε μικρή ( αναφορικά με τους γάμους ). Βέβαια, σε όσους νέους διακρίνονται στον πόλεμο ή κάπου αλλού πρέπει να δίνονται βραβεία και έπαθλα και το δικαίωμα συχνότερης ερωτικής συνεύρεσης με γυναίκες, ώστε με την πρόφαση αυτή να προέρχονται όσο γίνεται περισσότερα παιδιά από τέτοιους. Ακόμη, τα παιδιά θα πρέπει να προέρχονται από γονείς που θα βρίσκονται στην ακμή τους.
– Για παράδειγμα, όταν χτυπήσουμε κάπου στο δάχτυλό μας, όλη η σωματική και ψυχική κοινότητά μας που είναι οργανωμένη σε ένα σύνθετο σύστημα, αντιλαμβάνεται και υποφέρει αμέσως ολόκληρη, ενώ ένα μέρος της μόνο πόνεσε. Αν, κατά τη γνώμη μου, βρει κάποιον πολίτη οτιδήποτε καλό ή κακό, μια τέτοια πόλη θα πει ότι την αφορά ως ολότητα ό,τι συμβαίνει και ολόκληρη θα χαρεί ή θα λυπηθεί μαζί του.
– Είπα : Λοιπόν; Δε θα εξαφανιστούν δίκες και καταγγελίες μεταξύ τους, επειδή δε θα έχουν τίποτε ως προσωπική ιδιοκτησία τους εκτός από το σώμα τους και όλα τα άλλα θα είναι κοινό τμήμα; Έτσι λοιπόν έχουν το πλεονέκτημα να μην έχουν διχόνοια, που προξενείται στους ανθρώπους εξαιτίας των χρημάτων ή της απόκτησης παιδιών και συγγενών;
– Ρώτησε : « Ποιους λες αληθινούς φιλοσόφους »;
Απάντησα : Όσους χαίρονται να αντικρύζουν την αλήθεια.
– Ρώτησα : Μήπως άραγε δε σου φαίνεται ότι η γνώμη είναι πιο ασαφής από τη γνώση, αλλά πιο ξεκάθαρη από την άγνοια;

6ο ΒΙΒΛΙΟ

– Είπα : Λοιπόν για τη φύση του φιλοσόφων ας έχουμε συμφωνήσει ότι πάντοτε επιθυμούν σφοδρά να μαθαίνουν οτιδήποτε τους φανερώνει κάτι για την ουσία εκείνη που υπάρχει πάντα. Ακόμη στο ότι έχουν σφοδρή επιθυμία γι` αυτήν την ουσία ολόκληρη και ότι δεν εγκαταλείπουν με αδιαφορία κάποιο τμήμα της είτε μικρό είτε μεγαλύτερο, είτε κάπως πιο πολύ ή πιο λίγο πολύτιμο. Ακόμη θα πρέπει να μην υπάρχει ψέμα μέσα τους και να μη δέχονται με κανέναν τρόπο το ψέμα, αλλά να το μισούν, ενώ αντίθετα να αγαπούν την αλήθεια. Είπα : Πραγματικά λοιπόν όποιος αγαπάει τη μάθηση πρέπει να αγαπάει την αλήθεια σε κάθε μορφή της όσο περισσότερο γίνεται από τα νιάτα του.
– Είπα : Επομένως μια ψυχή που ξεχνάει εύκολα δε θα τη βάλουμε ανάμεσα στις ικανοποιητικά προικισμένες από φιλοσοφική άποψη, αλλά θα απαιτούμε να έχει καλή μνήμη.
– Είπα : Θα παραδεχτείς, φαντάζομαι, ότι ο ήλιος δε δίνει στα αντικείμενα της όρασης μόνο τη δύναμη να γίνονται ορατά, αλλά και τη γένεση, την ανάπτυξη και την τροφή, ενώ ο ίδιος δεν είναι γένεση.

7ο ΒΙΒΛΙΟ

– Δε θα μπορούσαν να κυβερνήσουν την πόλη μας ποτέ άνθρωποι ούτε ακαλλιέργητοι και χωρίς να έχουν καμιά εμπειρία της αλήθειας, ούτε όσοι είναι αφημένοι να περνούν τη ζωή τους ως το τέλος μελετώντας. Σε μια πόλη όπου όσοι θα ασκήσουν την εξουσία έχουν ελάχιστη διάθεση να εξουσιάζουν είναι φυσικό η ζωή να περνά πολύ καλά και χωρίς πολιτικές αναταραχές, ενώ όπου οι άρχοντες θα έχουν την αντίθετη διάθεση η κατάσταση θα είναι αντίθετη.
– Ρώτησα : Ποιο λοιπόν μάθημα θα μπορούσε να τραβήξει τη ζωή από το χώρο του « γίγνεσθαι » στο χώρο του « είναι »; Εκτός από την πνευματική άσκηση, τη γυμναστική και τις τέχνες θα πρέπει ο άνθρωπος να μάθει και αριθμητική και υπολογισμό. Το επόμενο μάθημα για τους νέους θα είναι η γεωμετρία ( δηλ. σπουδή επίπεδων επιφανειών ) ۠ έπειτα η αστρονομία ( δηλ. εξέταση της κίνησης των στερεών σωμάτων ). Κανένα μάθημα με εξαναγκασμό δε μένει σταθερό στην ψυχή.
– Όσα αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις δεν κεντρίζουν τη νόηση να τα σκεφτεί, επειδή η αίσθηση τα κρίνει με τρόπο ικανοποιητικό, αλλά την κεντρίζουν να σκεφτεί, επειδή η αίσθηση δε δίνει τίποτε το αξιόπιστο.
– Έτσι λοιπόν χαρακτηρίζουμε « διαλεκτικό » όποιον ζητά λογική εξήγηση για την ουσία κάθε πράγματος. Το ίδιο ισχύει και για το « αγαθόν ». Θα πρέπει να θεσπίσουμε για τους νέους μας νόμο να δίνουν έμφαση προπάντων στην πνευματική καλλιέργεια, με την οποία θα είναι σε θέση να θέτουν ερωτήματα και να δίνουν απαντήσεις με πολύ επιστημονικό τρόπο. Και γι` αυτούς θα πρέπει να προτιμήσουμε τους πολύ σταθερούς και πολύ αντρειωμένους χαρακτήρες και, όσο γίνεται, τους πιο όμορφους ۠ επιπλέον πρέπει να έχουν καλή καταγωγή και αυστηρό παρουσιαστικό. Πρέπει να αναζητήσουμε ανθρώπους με καλό μνημονικό, με επιμονή στους στόχους τους και φιλόπονους γενικά.

8ο ΒΙΒΛΙΟ

– Τα πολιτεύματα που πρέπει να εξετάσουμε είναι τέσσερα : πρώτο, αυτό που πολλοί επαινούν, είναι το Κρητικό και Λακωνικό ( τιμαρχικό ) πολίτευμα ۠ δεύτερο, και δεύτερο από αυτά που επαινούνται, είναι το ολιγαρχικό πολίτευμα ۠ τρίτο στη σειρά είναι το δημοκρατικό, και τέταρτο νοσηρό πολίτευμα η περιβόητη « τυρρανίδα ».
1. Το πρώτο πολίτευμα πρέπει να το ονομάσουμε ή « τιμοκρατία » ή « τιμαρχία » ( αυτοί που επιθυμούν τη νίκη ). Οι άνθρωποι θα διψούν για χρήματα τιμώντας με πάθος στο σκοτάδι χρυσάφι και ασήμι, καθώς θα έχουν αποθήκες και ιδιωτικά θησαυροφυλάκια όπου θα βάζουν και θα κρύβουν τους θησαυρούς τους, περιφράγματα γύρω από τα σπίτια τους, ιδιωτικές φωλιές γενικά, στις οποίες θα ξόδευαν πολλά για γυναίκες και για όποιους άλλους θα ήθελαν. Είπα : Λοιπόν θα είναι σφιχτοχέρηδες στα δικά τους χρήματα επειδή θα τα υπολογίζουν και δε θα τα αποκτούν με διαφανείς τρόπους, ενώ θα είναι ανοιχτοχέρηδες με τα ξένα χρήματα για τις επιθυμίες τους, θα απολαμβάνουν κρυφά τις ηδονές ξεφεύγοντας από νομικές συνέπειες, Όπως άτακτα παιδιά από τον πατέρα τους, καθώς θα έχουν παραμελήσει τις έλλογες αναζητήσεις και τη φιλοσοφία, και θα έχουν δώσει μεγαλύτερη αξία στη σωματική άσκηση από την πνευματική άσκηση.
2. Το πολίτευμα της ολιγαρχίας βασίζεται στην εκτίμηση των περιουσιών, στο οποίο κυβερνούν οι πλούσιοι, ενώ οι φτωχοί δεν έχουν συμμετοχή στην εξουσία. Έτσι, προχωρώντας περισσότερο στο κυνήγι του χρηματισμού, όσο περισσότερο θεωρούν το χρήμα σημαντικό, τόσο μικρότερη αξία δίνουν στην αρετή. Είπα : Λοιπόν από άνθρωποι που επεδίωκαν τη νίκη και είχαν φιλοδοξίες ( τιμαρχικό πολίτευμα ) στο τέλος καταντούν παραδόπιστοι και άπληστοι ۠ επαινούν και θαυμάζουν τον πλούσιο, του προσφέρουν αξιώματα, ενώ περιφρονούν το φτωχό ( ολιγαρχικό πολίτευμα ).
Όσοι έχουν την εξουσία στο « ολιγαρχικό » πολίτευμα εξουσιάζουν με βάση το στοιχείο ότι έχουν μεγάλη περιουσία, δε θέλουν θεσπίζοντας νόμο να εμποδίσουν όσους από τους νέους είναι σπάταλοι να ξοδεύουν και να χαλούν τις περιουσίες τους και ύστερα, δίνοντάς τους δάνεια, να γίνονται ακόμη πιο πλούσιοι και πιο ονομαστοί.
Όταν άρχοντες και αρχόμενοι έρχονται σε επαφή μεταξύ τους ή καθώς συναναστρέφονται σε αποστολές της πόλης ή σε εκστρατείες ή σε κοινό θαλασσινό ταξίδι, πολλές φορές ένας άνθρωπος φτωχός, ισχνός, ηλιοκαμένος όταν παραταχθεί δίπλα σε καλομαθημένο πλούσιο με περιττό πάχος πάνω του και δει ότι ο πλούσιος λαχανιάζει και δυσκολεύεται, φαντάζεσαι άραγε ότι δε θα νομίζει ότι τέτοιοι άνθρωποι « είναι του χεριού τους », καταλαβαίνοντας ότι πλουτίζουν εξαιτίας της δικής τους δειλίας;
3. Λοιπόν, ένα « δημοκρατικό » πολίτευμα γεννιέται, κατά τη γνώμη μου, όταν νικώντας οι φτωχοί άλλους σκοτώνουν, άλλους εξορίζουν, στους υπόλοιπους όμως δίνουν ίδια πολιτικά δικαιώματα και ίδια συμμετοχή στα αξιώματα, που συνήθως παίρνονται με κλήρωση. Σε αυτό το πολίτευμα θα μπορούσαν να υπάρχουν κάθε λογής άνθρωποι. Στη « δημοκρατία » βλέπουμε ότι μοιάζει με παντοπωλείο πολιτευμάτων, αφού έχει μέσα της όλα τα είδη των πολιτευμάτων. Σ` αυτήν την πόλη κανένας δε σε υποχρεώνει να αναλαμβάνεις αξιώματα, ούτε να σε κυβερνούν αν εσύ δε θέλεις, ούτε να πηγαίνεις σε πόλεμο όταν πηγαίνουν οι άλλοι, αν δε το θέλεις εσύ. Το « δημοκρατικό » πολίτευμα θα είναι, όπως φαίνεται, πολίτευμα ευχάριστο, άναρχο και παρδαλό, που δίνει κάποια ισότητα σε όλους, ίσους και άνισους.
Είπα : Λοιπόν περνάει τη ζωή του άλλοτε μεθώντας με κρασί και με τους ήχους αυλών, άλλοτε πίνοντας μόνο νερό και προσπαθώντας να αδυνατίσει, άλλοτε γυμνάζοντας το σώμα του και άλλοτε αδρανοποιημένος και αδιαφορώντας για όλα ۠ αν νιώσει θαυμασμό για κάποιους στρατιωτικούς, στρέφεται κατά `κει, αν για κάποιους επιχειρηματίες, προς τη δική τους την πλευρά. Δεν έχει ούτε τάξη ούτε συνοχή μέσα του, αλλά χαρακτηρίζοντας αυτή τη ζωή γλυκιά, ελεύθερη και ευτυχισμένη τη συνεχίζει για πάντα.
4. Είπα : Άραγε, λοιπόν, κατά κάποιον τρόπο δε γεννιέται η « τυρρανίδα » από τη « δημοκρατία », όπως η « δημοκρατία » από την « ολιγαρχία »; Η απληστία για τέτοια ελευθερία και η παραμέληση των άλλων πραγμάτων οδηγεί σε ανατροπή του πολιτεύματος και το προετοιμάζει να δεχτεί την « τυρρανίδα ». Και η αναρχία, φίλε μου, τρυπώνει τότε και στα σπίτια των πολιτών, στο τέλος χώνεται και στη ζωή των ζώων. Διότι η υπερβολική ελευθερία φαίνεται ότι δεν οδηγεί σε κάτι άλλο παρά σε πολλή μεγάλη σκλαβιά και για τον απλό πολίτη και για την πόλη ως σύνολο.

9ο ΒΙΒΛΙΟ

– Υπάρχει στον καθένα μας ένα φοβερό, άγριο και παράνομο είδος επιθυμιών, ακόμη και σε όσους από εμάς θεωρούνται μετρημένοι άνθρωποι ۠ αυτό φανερώνεται στα όνειρα.
– Τα κύρια είδη των ανθρώπων είναι τρία : το « φιλόσοφον », το « φιλόνικον » και το « φιλοκερδές ».
– Είπα : Ωστόσο ίσως υπάρχει στον ουρανό σαν ένα πρότυπο για όποιον θέλει να στρέφει προς τα πάνω τη ματιά του και στρέφοντάς τη να χτίζει την πολιτεία του ۠ δεν έχει καμιά σημασία αν η πόλη αυτή είτε υπάρχει είτε θα υπάρξει κάπου ۠ διότι αυτός θα ενεργεί σύμφωνα με τους νόμους αυτής της πολιτείας και καμιάς άλλης.

10ο ΒΙΒΛΙΟ

– Στην πόλη μας θα αφήσουμε έξω το μέρος της ποίησης που έχει χαρακτήρα μιμητικό.
– Είπα : Ακόμη τα ίδια αντικείμενα φαίνονται και καμπυλόγραμμα και ευθύγραμμα, ανάλογα με το αν τα βλέπουμε μέσα ή έξω από το νερό, επίσης βαθουλωτά ή με προεξοχές, επειδή τα χρώματα ξεγελούν τα μάτια μας, και γενικά είναι φανερό ότι υπάρχει αυτή η μεγάλη ταραχή μέσα στην ψυχή μας.
– Ρώτησα : Εκείνο που μας οδηγεί να ξαναφέρνουμε στη μνήμη μας ό, τι πάθαμε και να οδυρόμαστε και να μη χορταίνουμε αυτά τα πράγματα, δε θα πούμε ότι είναι αλόγιστο, άχρηστο και φίλος της δειλίας;
– Είπα : Λοιπόν ο ένας χαρακτήρας, ο ευέξαπτος, δέχεται πολλές και ποικίλες μιμήσεις, ενώ το συνετό και ήρεμο χαρακτήρα, που πάντοτε βρίσκεται στην ίδια κατάσταση, ούτε είναι εύκολο να τον μιμηθεί κάποιος ούτε, αν τον μιμηθεί κάποιος, είναι εύκολο να γίνει αντιληπτή η μίμηση.
– Είπα : Λοιπόν, κι έτσι εμείς δε θα δεχτούμε στην πόλη μας το ζωγράφο και τον ποιητή επειδή ερεθίζουν και τρέφουν αυτό το τμήμα της ψυχής και δυναμώνοντάς το αφανίζουν το « λογιστικόν ». Ο μιμητικός ποιητής βάζει μέσα στην ψυχή του καθενός ένα κακό πολίτευμα κάνοντας χάρη στο ανόητο τμήμα της, και δε μπορεί να ξεχωρίσει ούτε τα μεγαλύτερα ούτε τα μικρότερα, αλλά τα ίδια πράγματα τα θεωρεί άλλοτε μεγάλα και άλλοτε μικρά και κατασκευάζει είδωλα ειδώλων, που βρίσκονται πολύ μακριά από την αλήθεια.
– Είπα : Επομένως για ένα δίκαιο άνθρωπο, είτε βρίσκεται σε φτώχεια είτε έχει αρρώστιες είτε κάποιο άλλο από όσα θεωρούνται κακά, ότι αυτά τελικά θα του βγουν σε καλό όσο ζει ή κι όταν πεθάνει. Διότι οι θεοί ποτέ βέβαια δεν αδιαφορούν για άνθρωπο που θέλει να γίνει δίκαιος και ασκώντας την αρετή, να εξομοιωθεί με το θεό, όσο αυτό είναι δυνατό για τον άνθρωπο.
– Αν ακολουθήσουμε ό, τι λέω, πιστεύοντας ότι η ψυχή είναι αθάνατη και ότι είναι ικανή να σηκώνει όλα τα κακά και όλα τα καλά, θα κρατιόμαστε γερά πάντοτε στο δρόμο που οδηγεί προς τα επάνω και θα καλλιεργούμε με κάθε τρόπο τη δικαιοσύνη μαζί με τη φρόνηση, για να είμαστε φίλοι και μεταξύ μας και με τους θεούς, όσο είμαστε εδώ και όταν θα πάρουμε την ανταμοιβή μας, σαν αθλητές που νίκησαν και παίρνουν από παντού τα έπαθλά τους, και εδώ και στη χιλιόχρονη πορεία που έχουμε αναφέρει.
Ας ευτυχούμε προσπαθώντας!

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ

 Ο Κέφαλος καταγόταν από τις Συρακούσες της Σικελίας ۠ είχε προσκληθεί από εκεί από το μεγάλο Αθηναίο πολιτικό Περικλή. Ήταν πλούσιος και είχε οργανώσει εργαστήριο πολεμικών ασπίδων. Γιοι του ήταν ο ρήτορας Λυσίας, ο Πολέμαρχος και ο Ευθύδημος.
 Ο Πολέμαρχος, γιος του Κέφαλου και αδελφός του Λυσία, ήταν ένα από τα θύματα του « πογκρόμ » που εξαπέλυσαν οι « τριάκοντα τύραννοι ». Τη θανάτωσή του περιγράφει ο Λυσίας στον « Κατά Ερατοσθένους » λόγο του, που τον εκφώνησε ο ίδιος στη δίκη που έγινε μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Αθήνα.
 Ο Λυσίας ( 445 – 362 π.Χ.) ήταν μεγάλος « λογογράφος », δηλ. συγγραφέας ρητορικών δικανικών λόγων. Γεννήθηκε στην Αθήνα και σε ηλικία 15 ετών στάλθηκε από τον πατέρα του Κέφαλο μαζί με τους δύο αδελφούς του στους Θούριους της Ν. Ιταλίας και μαθήτευσε στη ρητορική σχολή του ρήτορα Τισία από τις Συρακούσες. Το 412 π.Χ. γύρισε στην Αθήνα και έμεινε στην περιοχή του Πειραιά σε άνετο οικογενειακό περιβάλλον. Με τον ερχομό των « τριάκοντα τυράννων » η οικογενειακή περιουσία καταστράφηκε, ο αδελφός του Πολέμαρχος εκτελέστηκε και ο ίδιος με δυσκολία κατέφυγε στα Μέγαρα ۠ από εκεί βοήθησε για την ανατροπή των « τριάκοντα τυράννων » και μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας ξαναγύρισε στην Αθήνα και επιδόθηκε για βιοπορισμό στη « λογογραφία ».
 Ο Σοφοκλής ( 495 – 405 π.Χ.) είναι ο μεγάλος πολιτικός και στρατιωτικός ηγέτης της Αθήνας κατά την περίοδο των Ελληνοπερσικών πολέμων στις αρχές του 5ου π.Χ. αιώνα.
 Ο Πίνδαρος ( 522 – 422 π.Χ.) είναι ο μεγαλύτερος λυρικός ποιητής της ελληνικής αρχαιότητας. Σύνθεσε πολλούς ύμνους για νικητές σε πανελλήνιους αγώνες ( για Ολυμπιονίκες, Ισθμιονίκες, Νεμεονίκες και Πυθιονίκες ).
 Ο Πιττακός ( 650 – 570 π.Χ.) ήταν από τη Λέσβο. Υπήρξε πολιτικός ηγέτης, κυβέρνησε τη Μυτιλήνη ως « αισυμνήτης », είχε μετριοπαθείς δημοκρατικές αντιλήψεις, θέσπισε απλούς νόμους και συγκαταλέγεται ανάμεσα στους λεγόμενους « Επτά Σοφούς ».
 Ο Ξέρξης ( 519 – 465 π.Χ.) ήταν ο βασιλιάς των Περσών που έκανε την τρίτη και τελευταία περσική εκστρατεία εναντίον της Ελλάδας με πολύ μεγάλες δυνάμεις ۠ νίκησε στα στενά των Θερμοπυλών, αλλά νικήθηκε στα στενά της Σαλαμίνας και στις Πλαταιές ( 480 / 479 π.Χ.).
 « Τυραννίς » λεγόταν στην ελληνική αρχαιότητα το πολίτευμα στο οποίο ένας που έπαιρνε την εξουσία με πραξικοματικό τρόπο την ασκούσε αυθαίρετα
 Τα ρούχα στην αρχαιότητα δεν είχαν τσέπες. Οι άνθρωποι έβαζαν τα χρήματά τους σε ένα σακούλι ( βαλάντιον ) και το έραβαν πάνω τους ۠ ο κλέφτης ενεργούσε ως βαλαντιοτόμος, δηλ. αποσπούσε το πουγγί του κατόχου κόβοντάς το.
 Το φυσικό και το θετό δίκαιο απασχόλησε πολύ την ελληνική σκέψη στην περίοδο των κλασικών χρόνων ( 5ος και 4ος αι. π.Χ.) : το φυσικό δίκαιο , η φύση, τονίζει την ανισότητα ۠ το θεϊκό δίκαιο, ο νόμος, επιβάλλει την ισότητα.
 Το « άκρον άωτον » της αδικίας είναι η προσποίηση του άδικου ανθρώπου ότι είναι δίκαιος.
 Ο Αισχύλος ( 525 – 456 π.Χ.) είναι ένας από τους τρεις μεγάλους ποιητές τραγωδιών της ελληνικής αρχαιότητας ( μαζί με τους χρονικά νεότερους του Σοφοκλή και Ευριπίδη ). Μια σημαντική από τις πολλές άλλες τραγωδίες του είναι το « Επτά επί Θήβας ».
 Ο Ησίοδος είναι ο δεύτερος κατά χρονολογική τάξη επικός ποιητής μετά τον Όμηρο. Έγραψε τα έργα « Θεογονία », « Έργα και Ημέραι » και την ( κάπως αμφισβητούμενη ) « Ασπίδα του Ηρακλή ».
 Η πίστη στη δυνατότητα μεταστροφής της θεότητας με τελετουργίες είναι διαχρονική ۠ καλύπτει όλη την αρχαιότητα και φτάνει ως τις μέρες μας. Ο Σωκράτης φυσικά εναντιώθηκε στην πίστη αυτή και η εναντίωσή του έφερε σε βάρος του την κατηγορία ( ότι « εισάγει καινά δαιμόνια » ) και τη καταδίκη του.
 Ο Πλάτωνας είχε πατέρα τον Αρίστωνα και δυο αδελφούς : το Γλαύκωνα και τον Αδείμαντο.
 Σταθερή είναι η πλατωνική άποψη ότι ο πόλεμος έχει γενεσιουργό αίτιό του την ανθρώπινη πλεονεξία ۠ όταν ο άνθρωπος δε διαθέτει άλλα μέσα για την ικανοποίηση των υλικών αναγκών του, χρησιμοποιεί βίαια μέσα για να τα αφαιρέσει από τους άλλους.
 Κατά τον Αριστοτέλη ισχύει : « ευγενές » είναι ό,τι προέρχεται από αρχοντικό γένος, και « γενναίον » ό,τι δεν ξεστρατίζει από τη φύση του.
 Η μουσική, όπως αναφέρεται εδώ, δεν ταυτίζεται με τη σημερινή ( στενότερη ) σημασία του όρου. Στην αρχαιότητα περιλάμβανε ό,τι τελούσε υπό την προστασία των Μουσών : μουσική, τραγούδι, ποίηση κ.ά.
 Κατά τη Θεογονία του Ησιόδου η πρώτη δυναστεία στο θεϊκό χώρο της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας ήταν το ζεύγος Ουρανός – Γαία, το δεύτερο το ζεύγος Κρόνος – Ρέα και το τρίτο το ζεύγος Δίας – Ήρα.
 Ο Πλάτωνας εμφανώς θέλει να διαχωριστεί η πολιτική δύναμη από την οικονομική δύναμη. Σε όλες τις εποχές είναι αναπόφευκτη η σύγκρουση ανάμεσα στο δημόσιο καθήκον και στο ατομικό συμφέρον.
 Η εκπαίδευση των « φυλάκων » ξεκινά με υποβολή τους σε κοπιαστικές προσπάθειες, σε σωματικούς πόνους και σε αγώνες ۠ με πολλές λεπτομερείς δοκιμασίες τονίζεται ότι πρέπει να γίνεται η εκλογή και η ανάδειξη των αρχόντων και των φυλάκων.
 Οι « επίκουροι » θα πρέπει να αποφεύγουν την κατάχρηση της δύναμής τους, να αναπτύσσουν καλές σχέσεις μεταξύ τους και με τους πολίτες της τρίτης κατηγορίας, των « δημιουργών ». Οι « επίκουροι » της πλατωνικής πολιτείας θα είναι προσηλωμένοι στα καθήκοντά τους και μόνη ανταμοιβή τους για την προσφορά των υπηρεσιών τους στην πολιτεία θα είναι η τροφοδότησή τους, αφού θα απέχουν εντελώς από γεωργικές ή άλλες επαγγελματικές απασχολήσεις.
 Οι « δημιουργοί » δε θα έχουν προσωπική περιουσία, θα μένουν σε απλά σπιτικά, θα σιτίζονται σε κοινά συσσίτια και δε θα χρηματίζονται.
 Η θέση της πλατωνικής πολιτείας είναι σαφής : η ευτυχία των πολιτών βασίζεται στο φυσικό καταμερισμό των επιμέρους εργασιών και στη βασική αρχή, ότι κανένας δεν έχει το δικαίωμα να επιδιώκει το συμφέρον του σε βάρος των συμφερόντων άλλου.
 Οι λέξεις : θεός, δαίμονας και ήρωας σχετίζονται με αυτό που αποκαλούμε « θείον ». Στην πρώτη περίπτωση μιλούμε για το καθιερωμένο συμβατικά « ολυμπιακό δωδεκάθεο », αλλά και άλλες θεότητες ( όπως ο Διόνυσος ). Στη δεύτερη περίπτωση οι « δαίμονες » θεωρούνται θεότητες μιας « δεύτερης κατηγορίας », που είναι αθάνατες ( όπως οι αντίστοιχες της πρώτης κατηγορίας ), αλλά είναι κατά κανόνα υπηρετικές του « ολυμπιακού δωδεκαθέου » ( οι Μούσες, οι Ώρες, η Ίριδα, η Ήβη κ.ά.). Στην τρίτη περίπτωση « ήρωες » θεωρούνται διάφορες τυπικά λατρεμένες θεότητες, κάποιοι « ημίθεοι », δηλ. όντα που προήλθαν από την ένωση ανθρώπου με κάποια θεότητα ( όπως ο Ηρακλής ) και που μετά το βιολογικό κύκλο τους « απαθανατίζονται », περνώντας έτσι στο χώρο της θεϊκής αθανασίας. Ο Πλάτωνας δεν αμφισβητεί τη συμβατική τριχοτόμηση των θεοτήτων στην εποχή του.
 Από τις αρχές του 5ου προχριστιανικού αιώνα είχε επικρατήσει σε όλο το γνωστό κόσμο της αρχαιότητας η άποψη, ότι οι Δελφοί ήταν το κέντρο της γης, ο ομφαλός του. Σύμφωνα με πολλές αρχαίες μαρτυρίες στο άδυτο του ναού του Δελφικού Απόλλωνα βρισκόταν μια « ιερή πέτρα », ο λεγόμενος « ομφαλός », ενώ δεξιά και αριστερά του ήταν τοποθετημένοι δύο χρυσοί αετοί, σύμβολο του ιερού πτηνού του Δία. Σύμφωνα με την επικρατούσα παράδοση, ο Δίας άφησε να πετάξουν ταυτόχρονα δύο αετοί, ο ένας από την ανατολική άκρη του κόσμου και ο άλλος από τη δυτική ۠ αυτοί συναντήθηκαν στους Δελφούς και έτσι καθορίστηκε το « κέντρο της γης ».
 Ο άντρας γονιμοποιεί, η γυναίκα κυοφορεί και γεννά.
 Καθετί που βρίσκεται σε συμφωνία με τη φύση μπορεί να πραγματοποιηθεί.
 Στη συζήτηση νομιμοποιείται η χρήση του σκόπιμου ψεύδους.
 Ο λεγόμενος « δραματικός χρόνος » ( δηλ. οι τελευταίες δεκαετίες του 5ου προχριστιανικού αιώνα ) και ο λεγόμενος « ιστορικός χρόνος » ( δηλ. η χρονική περίοδος κατά την οποία γράφεται η « Πολιτεία », οι αρχές του 4ου προχριστιανικού αιώνα ) παρουσιάζουν έξαρση του εθνικού συναισθήματος κατά των « βαρβάρων ». Το 386 π.Χ. έγινε η « Ανταλκίδεια ειρήνη », μια ταπεινωτική για τους Έλληνες επιβολή των εξουσιαστικών προθέσεων των Περσών, που πριν από μια εκατονταετία περίπου είχαν επιχειρήσει, αναποτελεσματικά τότε, να επεκτείνουν την εξουσία τους και στον ελληνικό χώρο. Το 386 π.Χ. λοιπόν ο Αρταξέρξης στέλνει τελεσίγραφο σε όλους τους Έλληνες : “ Ο βασιλιάς των Περσών Αρταξέρξης πιστεύει ότι είναι πολιτικά σωστό να ανήκουν στην εξουσία του οι ελληνικές πόλεις της Μ. Ασίας και από τα νησιά οι Κλαζομενές και η Κύπρος, και να αφήσει να αυτοδιοικούνται οι άλλες ελληνικές πόλεις, μικρές και μεγάλες, με εξαίρεση τη Λήμνο, την Ίμβρο και τη Σκύρο ۠ αυτές ας ανήκουν όπως και παλιά στους Αθηναίους. Όποιοι δε δεχτούν την ειρήνη που επιβάλλω τώρα θα τους πολεμήσω σε στεριά και σε θάλασσα και με πολεμικά πλοία και με τα χρήματά μου ”. Αυτή η « διπλωματική νίκη » των Περσών που είχαν επιτύχει με τρόπο επαίσχυντο για τις ελληνικές πόλεις να γίνουν ρυθμιστές των ενδοελληνικών ζητημάτων είχε ξεσηκώσει πολλές φωνές για κοινή δράση των Ελλήνων κατά των Περσών.
 Οι « χοροί » ήταν ομάδες που τραγουδούσαν και εκτελούσαν ρυθμικές κινήσεις για να τιμήσουν το θεό Διόνυσο, από τη λατρεία του οποίου προήλθε το ποιητικό είδος του « διθυράμβου » ۠ από την εξέλιξη του είδους αυτού προήλθε η « δραματική ποίηση » της ελληνικής αρχαιότητας ( τραγωδία, σατυρικό δράμα, κωμωδία ) και σ` αυτήν οργανικό μέρος έχει, εκτός από τα « επεισόδια » δηλ. τα διαλογικά μέρη, ο « χορός ».
 Η συζήτηση βασίζεται στην παρμενίδεια διάκριση τριών γνωσιολογικών καταστάσεων : της γνώσης, της γνώμης και της άγνοιας ۠ σ` αυτές αντιστοιχούν τρεις οντολογικές καταστάσεις : το απόλυτο είναι, ο αισθητός κόσμος της γένεσης και της φθοράς και το μη είναι.
 Υπάρχει κάποιο αίνιγμα : για έναν άντρα που δεν ήταν άντρας, για ένα πουλί που δεν ήταν πουλί, που το είδε και δεν το είδε, να κάθεται σε ένα δέντρο που δεν ήταν δέντρο, που το χτύπησε αλλά δεν το χτύπησε, με πέτρα που δεν ήταν πέτρα. Η λύση του αινίγματος : ένας ευνουχισμένος άντρας βλέπει θαμπά μέσα στη νύχτα μια νυχτερίδα ( θηλαστικό που πετάει ) πάνω σε καλαμώδες φυτό, ρίχνει καταπάνω της μια ελαφρόπετρα και δεν πετυχαίνει να τη χτυπήσει.
 Ο Πλάτωνας απέδιδε μεγάλη σημασία στην εμπειρία.
 Ο Αριστοτέλης στη « Ρητορική » του λέει : « ο λαός μοιάζει με έναν καραβοκύρη που είναι δυνατός, αλλά βαριακούει.
 Κατά τον Αριστοτέλη ( Ρητορική 1391α ) γίνεται αναφορά στο λυρικό ποιητή Σιμωνίδη ( 556 – 468 π.Χ.) από την Κέα ۠ λέει ότι, όταν τον ρώτησε η γυναίκα του Σικελιώτη « τυράννου » Ιέρωνα αν θα ήταν καλύτερο να είναι κάποιος πλούσιος ή φτωχός, απάντησε ότι είναι ο πλούσιος, διότι έλεγε ότι βλέπει τους σοφούς να περνούν τον καιρό τους έξω από τις πόρτες των πλουσίων.
 Η λέξη « καλός » είναι ομόρριζη με το « κάλλος » ( = ομορφιά ) και επομένως στο « σωματικό κάλλος » με όσα στοιχεία μπορεί να εμπεριέχει ο όρος αυτός ( υγεία, αρτιμέλεια, ανδρική ομορφιά, νεανικότητα, ρωμαλεότητα κ.ά.). Η λέξη « αγαθός » δεν έχει σίγουρη ετυμολογία ( είναι πάντως πιθανή η συσχέτισή του με τους όρους άλλων γλωσσών της ινδοευρωπαϊκής γλωσσικής ομοεθνίας : αγγλ. good, γερμ. gut, αρχ. Σλαβικά god, σανσκριτικά, δηλ. αρχ. Ινδικά gadhya ) και πρωτοεμφανίζεται στην ομηρική Ιλιάδα με τις ακόλουθες σημασίες : γενναίος, από αρχοντική καταγωγή, έμπειρος, ικανός σε κάτι, συνετός. Ο όρος « αγαθός » αποκτά ηθική σημασία κατά τον 6ο προχριστιανικό αιώνα, και στην « κλασική περίοδο » της ελληνικής αρχαιότητας είναι συνδυασμός διανοητικών και ηθικών αρετών ενός καλλιεργημένου ανθρώπου.
 Τα μεγάλα αδικήματα και οι μεγάλες αρετές ριζώνουν στην « άριστην φύσιν » και για το λόγο αυτό οι συνέπειες του κακού στα προικισμένα άτομα είναι μεγαλύτερες από αυτές που προκαλούνται σε άτομα με ασθενέστερη ψυχική ιδιοσυστασία. Νοηματικά παράλληλη φράση έχει σημειώσει και ο άλλος μαθητής του Σωκράτη, ο Ξενοφώντας ۠ στα « Απομνημονεύματά » του λέει : όσοι από τους ανθρώπους είναι πολύ προικισμένοι από τη φύση και ψυχικά πολύ δυνατοί, αν καλλιεργηθούν πνευματικά και μάθουν τι είναι καλό να κάνουν, γίνονται άριστοι και πολύ ωφέλιμοι, αν όμως δεν καλλιεργηθούν πνευματικά και δε μάθουν, γίνονται πολύ κακοί και πολύ βλαβεροί.
 Ο Πλάτωνας ( όπως και ο Σωκράτης ) ήταν αντίπαλος των λεγόμενων « σοφιστών » ۠ σοφίζω ( = ξυπνώ το μυαλό ανθρώπου ). Οι « σοφιστές » είχαν ένα κοινό σημείο : τολμούσαν να αμφισβητήσουν καθιερωμένες από πολύ παλιά αρχές σε θέματα της κοινωνικής ζωής, να κλονίσουν πεποιθήσεις στηριγμένες σε μυθολογικά θρησκευτικά δεδομένα ۠ ήταν δηλ. « ριζοσπάστες » και έδρασαν στην Αθήνα ( ο Πρωταγόρας από τα Άβδηρα της Θράκης, ο Γοργίας από τους Λεοντίνους της Σικελίας, ο Πρόδικος από την Κέα, ο Ιππίας από την Ηλεία ).
 Η αρετή διαμορφώνεται με τον εθισμό ۠ καμιά από τις ηθικές αρετές δε δημιουργείται μέσα μας με φυσικό τρόπο ۠ τις αρετές τις αποκτούμε αφού πρώτα δραστηριοποιηθούμε.
 Τα « φιλοσοφικά μαθήματα » μπαίνουν σε τάξη : αριθμητική, γεωμετρία, στερεομετρία, αστρονομία. Η τελευταία πάντως δεν είναι η φυσική επιστήμη που εξετάζει τα ουράνια σώματα, αλλά μια σπουδή τέλειων μαθηματικών σωμάτων.
 Η « διαλεκτική » προέρχεται από το ρήμα διαλέγομαι ( = συζητώ, κάνω διάλογο, αναπτύσσω τα επιχειρήματά μου συζητώντας σοβαρά με κάποιον ή με κάποιους ). Η « διαλεκτική » είναι η τέχνη ανταλλαγής τεκμηριωμένων και ευπρεπών λόγων ( σκέψεων, επιχειρημάτων, ιδεών ) που χαρακτηρίζουν ιδιαίτερα τις φιλοσοφικές, τις επιστημονικές και όποιες άλλες σοβαρές συζητήσεις θεμάτων της θεωρίας και της πράξης.
 « Οικέτες » λέγονταν στην Αθήνα μία από τις τρεις κατηγορίες δούλων : ήταν δούλοι που προέρχονταν από παλιότερους δούλους. Οι άλλες δύο κατηγορίες ήταν πρόσφατοι δούλοι : οι « δοριάλωτοι », δηλ. αιχμαλωτισμένοι σε μάχη ( από το ουσιαστικό δόρυ και το ρήμα αλίσκομαι = συλλαμβάνομαι ) ή « ωνητοί », δηλ. αγορασμένοι ( από το ρήμα ωνούμαι = αγοράζω ).
 Ο πλούτος στην αρχαιότητα θεωρούνταν τυφλή θεότητα. Ο « ολιγαρχικός », υποτάσσοντας τις επιθυμίες του στον πλούτο, αφήνεται να τον οδηγεί ένας τυφλός.
 Στην αθηναϊκή δημοκρατία τα αξιώματα σε πολλές περιπτώσεις δίνονταν με κλήρωση. Για τον Πλάτωνα η αρχή της ισότητας – και μάλιστα με κλήρωση, δηλ. χωρίς καμιά αξιολόγηση – στην ανάληψη της ετήσιας διάρκειας αξιωμάτων ήταν εκφυλιστικό φαινόμενο.
 Στην αρχαιότητα οδηγός του ατομικού και του κοινωνικού βίου ήταν το απόφθεγμα : « μέτρον άριστον » - άριστο είναι ό,τι είναι ταιριαστό στα εκάστοτε δεδομένα ή σε επιμέρους περιπτώσεις, δηλ. δεν είναι πάντοτε το μέσο ανάμεσα σε δύο άκρα ۠ για παράδειγμα « μέτρον » είναι το μέσο στο θέμα της σωστής διατροφής ανάμεσα στα δύο άκρα του υποσιτισμού και του υπερσιτισμού ۠ στο θέμα της φιλοπατρίας « μέτρον » είναι η όσο γίνεται εντονότερη λειτουργία της, ενώ στο θέμα των καταχρήσεων το αντίστοιχο « μέτρον » είναι ο απόλυτος περιορισμός τους.
 Και η ηδονή του σώματος έχει τα δικαιώματά της, φτάνει να υποταχθεί στο λόγο, και η ψυχή του « φιλόσοφου » γνωρίζει όλες τις μορφές της +-ηδονής, αλλά έχει μέσα της μια ιεραρχία των απολαύσεων.
 Ο Πλάτωνας υποστηρίζει ότι μέσα στον άνθρωπο υπάρχει κάτι το θεϊκό.
 Δε θα του ήταν ατεκμηρίωτη η θέση, ότι η πλατωνική άποψη θεωρεί πιο σημαντικό τον αγώνα του ατόμου για την κατάκτηση της αρετής από την όποια ορθολογική διαρρύθμιση της κοινωνίας.
 Ο Θαλής ( 625 – 555 π.Χ.) ήταν ο ονομαστός σοφός από τη μικρασιατική Μίλητο. Ήταν πολυγνώστης και επινοητικός άνθρωπος : υπολόγισε το ύψος των αιγυπτιακών πυραμίδων από τη σκιά τους, κατασκεύασε διαστημόμετρο, προέβλεψε εκλείψεις ηλίου κ.ά. Είναι ο πρώτος γνωστός φιλόσοφος που άνοιξε το δρόμο για την ορθολογική και, απαλλαγμένη από μυθολογικές – μεταφυσικές ερμηνείες, θεώρηση του κόσμου και είπε ότι το νερό ( και γενικά η υγρή ουσία ) είναι η αρχή των όντων.
 Ο Πρωταγόρας ( περ. 480 – 110 π.Χ.) ήταν ένας από τους πιο σημαντικούς σοφιστές του 5ου προχριστιανικού αιώνα και καταγόταν από τα Άβδηρα της Θράκης. Δίδασκε με μεγάλη αμοιβή μαθήματα για την αρετή. Είχε στενή φιλία με τον Αθηναίο πολιτικό Περικλή και επηρέασε τον ποιητή τραγωδιών Ευριπίδη. Το 410 π.Χ. καταδικάστηκε από τους συντηρητικούς Αθηναίους για αθεΐα και στην προσπάθειά του να διαφύγει στη Σικελία πνίγηκε σε ναυάγιο του πλοίου που τον μετέφερε εκεί. Έγραψε πολλά έργα, από τα οποία λίγα μόνο αποσπάσματα σώζονται.
 Η « Πολιτεία » φτάνει στην κορύφωση, επειδή μια πίστη σε ευθύνη του θεού για τα λάθη των ανθρώπων θα ακύρωνε την ευθύνη του ανθρώπου και έτσι θα αναιρούσε κάθε δυνατότητα για παιδεία.-