alexmandis - ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ - Ρητορική προς Αλέξανδρον

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ

ΡΗΤΟΡΙΚΗ ΠΡΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΝ
ΠΡΟΣ ΘΕΜΙΣΩΝΑ ΠΡΟΤΡΕΠΤΙΚΟΣ
ΠΕΡΙ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ

ΡΗΤΟΡΙΚΗ ΠΡΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΝ

ΚΕΙΜΕΝΟ

Μου έγραψες στην επιστολή σου ότι επανειλημμένα μου έχεις στείλει ανθρώπους να μου μιλήσουν για να σου γράψω τις μεθόδους του πολιτικού λόγου. Εγώ, πάλι, δεν το ανέβαλα τόσο καιρό από τεμπελιά, αλλά επειδή επιθυμούσα να σου γράψω τα σχετικά με τόση ακρίβεια με όση κανείς άλλος δεν έχει γράψει απ` όσους πραγματεύονται το θέμα. Σου παραγγέλνω, λοιπόν, μια και από παλιά έχεις ζητήσει τη γνώμη μου, να μένεις πιστός στη φιλοσοφία του λόγου. Αν το να βλέπεις με τα μάτια είναι πράγμα ευχάριστο, το να έχεις οξεία όραση με τα μάτια της ψυχής είναι πράγμα θαυμαστό.
Μου έγραψες και μου ζήτησες να μην πάρει κανένας άλλος από τους υπόλοιπους ανθρώπους το βιβλίο αυτό. Κι εγώ σε παρακαλώ να διαφυλάσσεις τους λόγους αυτούς, έτσι ώστε να μη διαφθαρούν από κανέναν μέσω χρημάτων. Θα παραλάβεις δύο βιβλία, από τα οποία το ένα είναι δικό μου, το άλλο του Κόρακα. Έτσι θα βρεις άφθονες λύσεις μέσα σ` αυτές τις σημειώσεις που έχουν γραφτεί για σένα. Να είσαι καλά.
Τρία είναι τα γένη των πολιτικών λόγων : το δημηγορικό, το επιδεικτικό ( πανηγυρικό ) και το δικανικό. Τα είδη του είναι επτά : το προτρεπτικό, το αποτρεπτικό, το εγκωμιαστικό, το κατακριτικό, το σχετικό με την κατηγορία, το σχετικό με την απολογία και το εξεταστικό ( ελεγκτικό ).
Προτροπή είναι κάλεσμα σε επιλογές και αποφάσεις, λόγους ή πράξεις, ενώ αποτροπή είναι παρεμπόδιση από επιλογές και αποφάσεις, λόγους ή πράξεις. Αφού αυτά ορίστηκαν με αυτόν τον τρόπο, όποιος προτρέπει πρέπει να δείχνει ότι αυτά προς τα οποία καλεί είναι δίκαια, νόμιμα, συμφέροντα, ωραία, ευχάριστα και εύκολα να πραχθούν.
Δίκαιο είναι η άγραφη συνήθεια των ανθρώπων που διαχωρίζει τα καλά και τα αισχρά. Τούτο είναι να τιμά κανείς τους γονείς, να ευεργετεί τους φίλους και να ανταποδίδει τη χάρη στους ευεργέτες. Αν οι νόμοι επιτάσσουν να τιμώνται όσοι επιστάτησαν με τρόπο σωστό και δίκαιο στις κοινές υποθέσεις, είναι φανερό ότι θεωρούν επίσης άξιους τιμωρίας όσους κατέστρεψαν τα δημόσια πράγματα.
Για να μιλήσουμε επιγραμματικά, επτά είναι στον αριθμό τα θέματα για τα οποία θα μιλήσουμε δημοσίως, διότι κατ` ανάγκη συμβουλεύουμε και μιλάμε στη βουλή και στο δήμο ή για θρησκευτικά θέματα ή για νόμους ή για τη διάρθρωση της πολιτείας ή για τις συμμαχίες και τις συμφωνίες με τις άλλες πόλεις ή για πόλεμο ή για ειρήνη ή για χρηματικούς πόρους. Το πιο λογικό είναι να μην ευχαριστιούνται οι θεοί με το κόστος των θυσιαστήριων προσφορών, αλλά με την ευσέβεια αυτών που προσφέρουν τις θυσίες. Ο πόλεμος από τη φύση του καταστρέφει πολλούς, ακόμη κι από εκείνους που έχουν επιτυχίες σ` αυτόν, ενώ η ειρήνη από τη φύση της σώζει όσους ηττώνται και κάνει όσους νικούν να απολαμβάνουν αυτά για τα οποία πολέμησαν. Γενικά, όταν κάνεις εισήγηση για οικονομικούς πόρους, πρέπει να τους παρουσιάζεις ίσους για όλους τους πολίτες.
Για να μεγεθύνεις τα αγαθά ή τα κακά υπάρχει ο εξής τρόπος : αν δείξεις ότι αυτός ενήργησε μετά από σκέψη, αποδεικνύοντας λογικά ότι το σκέφτηκε πολύ χρόνο πριν, ότι πολλά σχεδίαζε στο μυαλό του, ότι το πραγματοποιούσε επί πολύ χρόνο, ότι κανείς άλλος πριν δεν επιχείρησε αυτά τα πράγματα, ότι το έκανε με τη θέλησή του, ότι αν όλοι κάναμε κάτι ανάλογο θα είμαστε ευδαίμονες ή θα δυστυχούσαμε.
Τα αληθοφανή στοιχεία, τα παραδείγματα, τα τεκμήρια και τα ( ρητορικά ) επιχειρήματα, τα γνωμικά, οι ενδείξεις και οι έλεγχοι είναι ρητορικές αποδείξεις που αντλούνται από τα ίδια τα λόγια, τους ανθρώπους και τις πραγματικές καταστάσεις, ενώ πρόσθετες είναι οι γνώμες του ομιλητή, οι μαρτυρίες, οι ομολογίες κατόπιν βασανιστηρίων και οι όρκοι. Αυτό που πρέπει να προσέχουμε πάντα στους λόγους μας είναι αν θα βρούμε τους ακροατές να έχουν επίγνωση εκείνου για το οποίο μιλάμε, διότι σε αυτά είναι εύλογο να πιστεύουν κυρίως. Την αληθοφανή δήλωση τη διαιρούμε σε τρία είδη : ένα από αυτά είναι να ενσωματώνουμε στους λόγους μας τα πάθη που από τη φύση συνοδεύουν τους ανθρώπους ۠ άλλη υποδιαίρεση των αληθοφανών στοιχείων είναι η συνήθεια, αυτό που συνήθως κάνει ο καθένας μας ۠ τρίτη υποδιαίρεση είναι το κέρδος, διότι πολλές φορές για χάρη του επιλέγουμε να πράξουμε, πηγαίνοντας αντίθετα στη φύση και στα ήθη μας.
Υπάρχουν δύο μορφές παραδειγμάτων : όσα γίνονται σύμφωνα με τη λογική γεννούν πίστη, όσα δε γίνονται σύμφωνα με τη λογική γεννούν δυσπιστία. Τα παραδείγματα πρέπει να χρησιμοποιούνται και με βάση τις αντίθετες περιπτώσεις ۠ π.χ. αν αναφέρεις ότι κάποιοι συμπεριφέρθηκαν αρπακτικά απέναντι στους συμμάχους και διαλύθηκε η μεταξύ τους φιλία και πεις : Εμείς, όμως, αν τύχει και τους συμπεριφερθούμε ως ίσο προς ίσο, θα διατηρήσουμε για πολύ καιρό τη συμμαχία μας.
Γνωμικό είναι επιγραμματικά δήλωση προσωπικής γνώμης που ισχύει καθολικά για τα πράγματα. Τα γνωμικά θα πολλαπλασιάσουμε είτε με βάση την ιδιαίτερη φύση της υπόθεσης, είτε καταφεύγοντας στην υπερβολή ή στην παρομοίωση. Τα γνωμικά με βάση την ιδιαίτερη φύση της υπόθεσης είναι του εξής είδους : Δεν είναι, κατά τη γνώμη μου, δυνατό να γίνει κανείς άξιος στρατηγός, αν δεν έχει εμπειρία των καταστάσεων. Κάνοντας τώρα χρήση της υπερβολής θα δημιουργήσουμε γνωμικά του εξής τύπου : Κατά την άποψή μου, οι κλέφτες διαπράττουν φοβερότερο αδίκημα από τους ληστές, γιατί οι πρώτοι κλέβουν κρυφά την περιουσία, ενώ οι δεύτεροι φανερά. Τα γνωμικά με χρήση της παρομοίωσης είναι του εξής τύπου : Κατά τη γνώμη μου, όσοι αποσπούν από ανθρώπους χρήματα συμπεριφέρονται όπως ακριβώς εκείνοι που προδίδουν τις πόλεις, διότι και οι δύο, αφού κερδίσουν την εμπιστοσύνη, αδικούν έπειτα τους ανθρώπους που τους εμπιστεύτηκαν. Χρησιμοποιώντας γνωμικά ο λόγος μας γίνεται κομψός.
Στην απόδοση της σκέψης πρέπει να ακολουθείς διχοτομική διαίρεση και έπειτα να μιλάς με σαφήνεια. Μερικά από τα σχήματα της διχοτομικής διαίρεσης είναι τα εξής : ένα, ότι ο ίδιος άνθρωπος μπορεί να κάνει αυτό και το άλλο ۠ δεύτερο. Ότι αυτός δεν το μπορεί, άλλος όμως το μπορεί ۠ τρίτο, ότι ούτε αυτός ούτε άλλος το μπορεί κ.λπ. Για παράδειγμα : Όχι μόνο στους πολέμους παρουσιάστηκε πάντοτε δυνατός, αλλά και στο να δίνει σωστές συμβουλές έχει πολλές δυνατότητες σε σχέση με τους άλλους πολίτες. Όσον αφορά τώρα τη σαφήνεια, ό,τι λες να το ονομάζεις με το οικείο του όνομα, αποφεύγοντας τις αμφίσημες λέξεις. Θα πρέπει να τοποθετείς τα άρθρα στη σωστή σειρά, π.χ. αυτός ο άνθρωπος αδικεί αυτόν τον άνθρωπο. Επίσης, τα φωνήεντα να μην τα βάζεις το ένα δίπλα στο άλλο.
Τη φροντίδα δεν πρέπει να κατευθύνει κάποιος μόνο στους λόγους αλλά και στη στάση του και να τη ρυθμίζει σύμφωνα με τις ιδέες που αναφέρθηκαν, διότι η στάση ζωής συμβάλλει πολύ τόσο στη δύναμη κάποιου να πείθει, όσο και στο να κερδίσει φήμη καλή. Πράγματι, θα δημιουργήσεις ευνοϊκή διάθεση απέναντί σου, αν μένεις πιστός στις συμφωνίες σου, αν κρατάς τους ίδιους φίλους σε όλη σου τη ζωή και αν δείχνεις ότι δε μετατοπίζεσαι ως προς τη συμπεριφορά σου, αλλά διατηρείς πάντοτε τις ίδιες αρχές. Την προσοχή τους θα τραβήξεις αν χειρίζεσαι με τρόπο ανώτερο και καλό τα πράγματα και με τρόπο συμφέροντα για τους πολλούς. Με την τελική επεξήγηση θα κάνουμε το ακροατήριο να θυμάται τα λεγόμενά μας, αν τα επαναλάβουμε περιληπτικά.
Δίκαιη συμπεριφορά είναι να ακολουθεί κανείς τις κοινές συνήθειες της πόλης, να υπακούει στους νόμους και να είναι πιστός στις προσωπικές του συμφωνίες. Πλεονεκτήματα για το σώμα είναι η ευεξία, το κάλλος, η ρώμη και η υγεία ۠ για την ψυχή η σοφία, η φρόνηση, η σωφροσύνη, η ανδρεία, η δικαιοσύνη ۠ για το σώμα και την ψυχή μαζί τα χρήματα και οι φίλοι. Μειονεκτήματα είναι τα αντίθετά τους.

( ΠΡΟΣ ΘΕΜΙΣΩΝΑ ) ΠΡΟΤΡΕΠΤΙΚΟΣ

ΚΕΙΜΕΝΟ

Του Αριστοτέλη Προτρεπτικό, τον οποίο απεύθυνε γραπτώς στο Θεμίσωνα, το βασιλιά των Κυπρίων, λέγοντας ότι κανένας δεν έχει περισσότερο ευνοϊκές προϋποθέσεις για να ασχοληθεί με τη φιλοσοφία, διότι και πλούτο πολύ διαθέτει ώστε να ξοδεύει χρήματα για το σκοπό αυτό και υψηλό αξίωμα κατέχει.
Ολόκληρη η φύση που διαθέτει, κατά κάποιο τρόπο, λογική δεν κάνει τίποτε τυχαία, αλλά τα πάντα για κάποιο σκοπό και, απομακρύνοντας το τυχαίο, ενδιαφέρεται περισσότερο για τον τελικό σκοπό. Εφόσον ο άνθρωπος εκ φύσεως έχει συσταθεί από ψυχή και σώμα, εφόσον η ψυχή είναι ανώτερη από το σώμα και εφόσον πάντοτε για χάρη του ανώτερου θεραπεύεται το κατώτερο, το σώμα υπάρχει για χάρη της ψυχής. Της ψυχής, όμως, το ένα μέρος είναι αυτό που διαθέτει λογική, το άλλο αυτό που δεν έχει λογική και είναι κατώτερο, οπότε το άλογο μέρος υπάρχει για χάρη του λογικού. Στο μέρος, όμως, που διαθέτει λόγο εντάσσεται ο νους ۠ επομένως, σύμφωνα με την αποδεικτική διαδικασία, κατ` ανάγκη όλα υπάρχουν για χάρη του νου. Για χάρη της νόησης, λοιπόν, και του νου επιδιώκεται το καθετί από τους ανθρώπους, εφόσον βέβαια τα υπόλοιπα επιδιώκονται για χάρη της ψυχής, εφόσον ο νους είναι το ανώτερο της ψυχής.
Αν αφαιρεθεί, λοιπόν, από τον άνθρωπο η αίσθηση και ο νους γίνεται όμοιος με φυτό, αν του αφαιρεθεί μόνον ο νους γίνεται όμοιος με άγριο ζώο, ενώ αν του αφαιρεθεί το άλογο στοιχείο και του μένει μόνο ο νους εξομοιώνεται με θεό.
Είτε το πυρ, είτε ο αέρας, είτε ο αριθμός, είτε κάποιες άλλες φύσεις είναι πρώτες από τις άλλες, άρα και αιτίες, είναι αδύνατο να γνωρίζουμε κάτι για τα υπόλοιπα αν αγνοούμε εκείνες, διότι πώς θα μπορούσε κάποιος να καταλαβαίνει τις συλλαβές ή πώς θα μπορούσε να γνωρίζει τις συλλαβές αν δε γνώριζε κανένα από τα γράμματα; Στ` αλήθεια, είναι δουλικό να λαχταρά κάποιος τη ζωή και όχι την καλή ζωή, να ασπάζεται αυτός τις αντιλήψεις των πολλών και όχι οι πολλοί να εισακούν τις δικές του, να επιζητεί τα χρήματα και να μη νοιάζεται καθόλου για τα ωραία πράγματα.
Αν, λοιπόν, ο άνθρωπος είναι ζωντανό πλάσμα απλό και η ουσία του ορίζεται με βάση το λόγο και το νου, το έργο του δεν είναι άλλο παρά μόνο η πιο ακριβής αλήθεια. Αν πάλι είναι σύνολο από περισσότερες σύμφυτες δυνάμεις, είναι φανερό ότι άριστη ενέργειά του είναι πάντοτε το έργο του, π.χ. του γιατρού η υγεία, του καπετάνιου η ασφαλής πλεύση. Έργο καλύτερο του μέρους της ψυχής μας που διανοείται είναι η αλήθεια. Η φρόνηση και η θεωρία είναι έργο της ψυχής και αυτό είναι που πρέπει να επιλέγουν απ` όλα οι άνθρωποι.
Μπορούμε να πούμε ότι ζει κάποιος όταν είναι ξύπνιος παρά όταν κοιμάται, ζει αυτός που ενεργεί με την ψυχή, παρά αυτός που απλά διαθέτει ψυχή. Η ηδονή που πηγάζει από τη ζωή προκύπτει από τη δραστηριότητα της ψυχής, διότι αυτό είναι το να ζει κανείς αληθινά. Η αρετή είναι το πιο κυρίαρχο στοιχείο μέσα μας και το πιο ευχάριστο απ` όλα, αν συγκριθούν ένα προς ένα, είναι η φρόνηση. Είναι, λοιπόν, στον καθένα προφανές ότι κανείς δε θα επέλεγε να ζήσει έχοντας περιουσία και δύναμη από τους ανθρώπους, έχοντας όμως απομακρυνθεί από τη φρόνιμη σκέψη και όντας παράφρων, ακόμη και αν επρόκειτο να κυνηγήσει και να χαρεί τις πιο έντονες ηδονές.
« Ο νους μας είναι ο θεός και η θνητή διάρκεια ζωής έχει μέσα της μέρος κάποιου θεού ». Ή πρέπει να φιλοσοφούμε, λοιπόν, ή να αφήσουμε γεια στη ζωή και να φύγουμε από εδώ, εφόσον όλα τα υπόλοιπα φαίνεται να είναι μεγάλη ανοησία και κούφια λόγια.

ΠΕΡΙ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ

ΚΕΙΜΕΝΟ

Πώς διατηρείται και πώς αυξάνεται το έμφυτο πνεύμα; Διότι βλέπουμε ότι γίνεται περισσότερο και πιο ισχυρό και καθώς προχωρεί η ηλικία και ανάλογα με την κατάσταση του σώματος. Στα έμψυχα όντα προστίθεται τροφή. Η θρέψη γίνεται μέσω της πέψης της εισαγόμενης τροφής. Το αίμα είναι η έσχατη τροφή και κοινή για όλα τα μέρη του οργανισμού. Σα να δέχεται, λοιπόν, στο αγγείο του και σε αυτό που περιέχει, δέχεται το πνεύμα την τροφή στη θερμότητά του. Την ενέργεια προσφέρει ο αέρας και, χρησιμοποιώντας επιπλέον την ικανότητα για πέψη, αυξάνει και τρέφει.
Από τις φλέβες διαδίδεται η τροφή στη σάρκα, όχι όμως από τα πλάγια τοιχώματα. Από τις πλάγιες φλέβες της μεγάλης φλέβας και της αρτηρίας εκτείνονται λεπτά φλεβίδια προς κάθε πλευρά. Ακόμη, η αρτηρία και η φλέβα βρίσκονται δίπλα δίπλα. Τα οστά, επίσης, συνάπτονται με τα νεύρα και τις φλέβες.-