alexmandis - ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ

ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ

ΑΠΑΝΤΑ

Η ΖΩΗ ΤΟΥ

Ο Ηράκλειτος γεννήθηκε το 540 π.Χ. στην Έφεσο. Ήταν άνθρωπος μεγαλόψυχος υπερβολικά αλλά και υπερόπτης. Όταν οι Εφέσιοι του ζήτησαν να νομοθετήσει έδειξε περιφρόνηση, διότι είχε πια επικρατήσει φαύλο πολίτευμα στην πολιτεία. Αποτραβήχτηκε στο ιερό της Αρτέμιδος και έπαιζε με τα παιδιά αστραγάλους. Στο τέλος έγινε μισάνθρωπος, πήρε τα βουνά και ζούσε εκεί πέρα, τρώγοντας φυτά και χόρτα. Από αυτό, όμως, έπαθε υδρωπικία. Κατέβηκε στην πόλη και ρωτούσε αινιγματικά τους γιατρούς, αν μπορούσαν μετά από βροχερό καιρό να φέρουν ξηρασία. Εκείνοι δεν καταλάβαιναν και ο Ηράκλειτος πήγε και χώθηκε σε ένα βουστάσιο, ελπίζοντας πως με τη ζεστασιά της κοπριάς θα εξατμίζονταν τα υγρά. Ούτε, όμως, έτσι κατάφερε τίποτα και πέθανε σε ηλικία 60 χρονών.
Από παιδί προκάλεσε το θαυμασμό. Δε μαθήτευσε κοντά σε κανένα δάσκαλο, αλλά είπε πως ερεύνησε τον εαυτό του και έμαθε τα πάντα από τον εαυτό του. Το βιβλίο που αποδίδεται σ` αυτόν, το « Περί Φύσεως », το αφιέρωσε στο ιερό της Αρτέμιδος, φροντίζοντας να το γράψει με τρόπο αρκετά ασαφή για να το κατανοήσουν μόνο οι ικανοί. Το σύγγραμμα του απόχτησε τόση φήμη, ώστε δημιουργήθηκε από αυτό φιλοσοφικό ρεύμα, τα μέλη του οποίου ονομάστηκαν Ηρακλείτειοι.
Οι γενικές απόψεις του ήταν οι εξής : Τα πάντα δημιουργούνται από το πυρ και διαλύονται πάλι σε αυτό. Τα όντα έρχονται σε αρμονία με τις αντίθετες κινήσεις. Τα πάντα είναι γεμάτα από ψυχές και από θεϊκά όντα. Είπε ακόμη ότι το μέγεθος του Ήλιου είναι τόσο όσο φαίνεται. Η όραση, έλεγε, ότι ψεύδεται. Τα πάντα ρέουν σαν ποτάμι. Το πυρ όταν συμπυκνωθεί υγροποιείται και όταν οι σταγόνες πυκνώσουν γίνεται το ύδωρ. Όταν το ύδωρ πήξει, μεταβάλλεται σε χώμα. Το χώμα πάλι υγροποιείται και από αυτό σχηματίζεται το ύδωρ και απ` αυτό τα υπόλοιπα. Οι θαλάσσιες αναθυμιάσεις είναι φωτεινές και καθαρές, ενώ οι γήινες αναθυμιάσεις είναι σκοτεινές. Κατεξοχήν φωτεινή και θερμή είναι η φλόγα του Ήλιου. Τα άλλα αστέρια απέχουν πολύ από τη Γη και γι` αυτό φωτίζουν και θερμαίνουν λιγότερο. Ο Ήλιος κινείται σε τόπο διαυγή και αμιγή και κρατάει από εμάς συμμετρική απόσταση ۠ γι` αυτό φωτίζει και θερμαίνει περισσότερο. Η ημέρα και η νύχτα, οι μήνες και οι εποχές του έτους, τα χρόνια, οι βροχές, οι άνεμοι και τα όμοιά τους δημιουργούνται σύμφωνα με τις διάφορες αναθυμιάσεις.
Ο Ηράκλειτος ήταν φυσικός φιλόσοφος που ονομάστηκε Σκοτεινός. Η έλλειψη στίξης κάνει σκοτεινά τα κείμενα του Ηράκλειτου.

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ

Ο Ηράκλειτος ο Εφέσιος θεωρεί το πυρ αρχή των πάντων. Τα πάντα είναι μεταβολές του πυρός. Όταν το πυρ σβήνει, δημιουργείται ο κόσμος. Πρώτα, το πιο παχυμερές στοιχείο του πυρός, όταν συστέλλεται στον εαυτό του, γίνεται χώμα, έπειτα όταν το χώμα χαλαρώσει από την επίδραση του πυρός δημιουργείται το ύδωρ που, όταν εξατμίζεται, γίνεται αέρας.
Ο Ηράκλειτος καταργούσε την ηρεμία και την ακινησία από τα πάντα, διότι αυτό χαρακτηρίζει τους νεκρούς. Αποδίδει σε όλα κίνηση ۠ αιώνια κίνηση στα αιώνια όντα και φθαρτή στα φθαρτά.
Ο Ηράκλειτος πίστευε ότι ο άνθρωπος είναι οπλισμένος για τη γνώση της αλήθειας με δύο τρόπους : με την αίσθηση και το λόγο ( το λογικό ) ۠ από τα δύο αυτά θεωρεί την αίσθηση αναξιόπιστη και θέτει ως κριτήριο το λόγο. Ελέγχει την αίσθηση και αναγορεύει το λόγο κριτή της αλήθειας, όχι όμως τον οποιοδήποτε λόγο, αλλά τον καθολικό και θεϊκό – ο λόγος δηλ. που έχει λογική και φρόνηση.

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ

ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΥ ΠΕΡΙ ΦΥΣΕΩΣ

1. Ο Ήλιος κάθε μέρα είναι καινούργιος.
2. Σ` εκείνους που μπαίνουν στο ίδιο ποτάμι κυλάνε συνεχώς καινούργια νερά. Δε μπορείς να μπεις δύο φορές στο ίδιο ποτάμι.
3. Θάνατος είναι όσα βλέπουμε όταν είμαστε ξυπνητοί, και ύπνος όσα βλέπουμε όταν κοιμόμαστε.
4. Όσους σκοτώνονται στη μάχη τους τιμούν οι θεοί και οι άνθρωποι.
5. Ο λαός πρέπει να μάχεται για τους νόμους όπως μάχεται και για τα τείχη του.
6. Για μένα ο ένας ισοδυναμεί με χιλιάδες, αν είναι άριστος.
7. Η θάλασσα είναι νερό καθαρότατο και βρωμερότατο : για τα ψάρια πόσιμο και σωτήριο, για τους ανθρώπους άπατο και ολέθριο.
8. Ο ωραιότερος ανάμεσα στους πιθήκους είναι άσχημος, αν συγκριθεί με το ανθρώπινο γένος.
9. Τα σκυλιά γαβγίζουν όσους δε γνωρίζουν
10. Το να σκέφτεται κανείς σωστά ( η φρόνηση ) είναι μέγιστη αρετή, και σοφία είναι το να λέει κανείς την αλήθεια και να ενεργεί σύμφωνα με τη φύση, αφού τη γνωρίσει.
11. Ο άντρας όταν μεθύσει, οδηγείται σαν από ανήλικο παιδί, παραπατώντας και μην ξέροντας πού πηγαίνει, επειδή η ψυχή του έχει γίνει υγρή.
12. Η ξερή ψυχή είναι σοφότατη και άριστη.
13. Η φύση αγαπάει να κρύβει τον εαυτό της.

ΝΟΘΑ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ

1. « Αν είναι οι θεοί, γιατί τους θρηνείτε; Αν πάλι τους θρηνείται, μην τους θεωρείτε πια θεούς ».
2. Η παιδεία είναι δεύτερος ήλιος για τους μορφωμένους.
3. Υπάρχουν πράγματα που είναι απόλυτα καθορισμένα από τη μοίρα.

ΜΙΜΗΣΕΙΣ

Οι ιδιότητες του πυρός και του ύδατος είναι οι εξής : του πυρός η θερμότητα και η ξηρότητα και του ύδατος η ψυχρότητα και η υγρότητα. Δανείζονται το ένα από το άλλο και παίρνει το πυρ από το ύδωρ την υγρότητα ۠ το ύδωρ παίρνει από το πυρ την ξηρότητα. Καθώς αυτά έχουν έτσι, εκκρίνουν αμοιβαία πολλές και ποικίλες μορφές σπερμάτων και ζώων που δε μοιάζουν καθόλου μεταξύ τους. Δε μένουν ποτέ στην ίδια κατάσταση, αλλά μεταβάλλονται αδιάκοπα.
Στον άνθρωπο μπαίνει η ψυχή, έχοντας ένα κράμα πυρός και ύδατος, που είναι τμήμα του ανθρώπινου σώματος. Όλα αυτά τρέφονται και αυξάνουν με τη διατροφή των ανθρώπων.

ΣΚΟΤΕΙΝΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΡΟΝΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑ

Η φήμη του Ηράκλειτου ως σκοτεινού ήταν πρακτικά καθολική σε ολόκληρη την αρχαιότητα. Τον ενθουσίαζαν οι παράδοξοι και μεμονωμένοι αφορισμοί, κρυμμένοι σε μεταφορικούς ή συμβολικούς όρους. Μιλάει με παραβολές ۠ δεν τον ενδιαφέρει να καταστήσει σαφή τη σκέψη του, ίσως επειδή, κατά την άποψή του, πρέπει να ψάξουμε μέσα μας, όπως ο ίδιος το είχε κάνει με επιτυχία. Όταν ο Ευριπίδης ρώτησε το Σωκράτη τι πίστευε για το βιβλίο του Ηράκλειτου, απάντησε : « Ό,τι κατάλαβα ήταν υπέροχο και, αναμφίβολα, επίσης ό,τι δεν κατάλαβα. Αλλά χρειάζεται δύτης για να φτάσει στο βάθος του ». Σε συνάρτηση με αυτό, θεωρήθηκε ότι περιφρονούσε τη μεγάλη πλειοψηφία της ανθρωπότητας. Το κρυφό και συμβολικό ύφος των ρήσεών του οφείλεται αναμφίβολα, εν μέρει, στην περιφρόνηση που αισθανόταν για τους περισσότερους από εκείνους που ήταν πιθανό να δουν το έργο του.

ΤΡΙΑ ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Πέρα από το Λόγο, και στενά συνδεδεμένες μαζί του, φαίνεται ότι οι βασικές αρχές της ερμηνείας του Ηράκλειτου για τον κόσμο περιέχονται σε τρεις γενικές προτάσεις :
• Η Αρμονία είναι πάντα προϊόν αντιθέτων. Γι` αυτό και το βασικό γεγονός στο φυσικό κόσμο είναι η σύγκρουση.
• Τα πάντα βρίσκονται σε συνεχή κίνηση και αλλαγή.
• Ο κόσμος είναι μια ζώσα και αιώνια φωτιά.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Σύμφωνα με την εκτίμηση του Ηράκλειτου, ο ίδιος ήταν προφήτης, θεματοφύλακας του θείου νόμου, που η μάζα των ανθρώπων ήταν ανίκανη να συλλάβει. Πρακτικά, ολόκληρη η γλώσσα του είναι μεταφορική και μόνο σπάνια αποπειράται ένα σύντομο συλλογιστικό συρμό. Η πάλη είναι ο όρος της ύπαρξης. Δεν υπάρχει ανάπαυση, μόνο μια ακατάπαυτη αλλαγή. Εξέχων στο ηρακλείτειο σύμπαν στέκει ο Λόγος. Τα πάντα κινούνται συνεχώς, πάνω και κάτω, στο δρόμο της αλλαγής. Η διαδρομή είναι κυκλική και σε αυτήν « αρχή και τέλος είναι το ίδιο ». Επειδή ο Λόγος είναι κοινός σε όλους, οι δικές μας ψυχές είναι πύρινες και, μέσω του ενδιάμεσου σταδίου του αέρα, είμαστε σε άμεση επαφή με τον κοσμικό λόγο, μέσω της αναπνοής.-