alexmandis - ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ - Ηθικά Ευδήμεια

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ

ΗΘΙΚΑ ΕΥΔΗΜΕΙΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Στο Αριστοτελικό corpus σώθηκαν τρία έργα που αναλύουν τις μορφές και τις συνθήκες της ηθικής αρετής : τα Ηθικά Νικομάχεια, τα Ηθικά Ευδήμεια και τα Ηθικά Μεγάλα. Στο δεύτερο βιβλίο, ο Εύδημος ο Ρόδιος ήταν μαθητής του Αριστοτέλη και φίλος του Θεόφραστου, και ο πρώτος γνωστός ιστορικός των Μαθηματικών και της Αστρονομίας.
Τα βιβλία 5 – 7 των Ηθικών Νικομαχείων είναι όμοια με τα βιβλία 4 – 6 των Ηθικών Ευδημείων. Ο Αριστοτέλης υπολογίζει πολύ περισσότερο από τον Πλάτωνα το συγκεκριμένο στοιχείο της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Η πρακτική αριστοτελική φιλοσοφία είναι είδος μάθησης που επιδιώκει να προσδιορίσει ποιες πράξεις είναι άριστες και ποιος είναι ο άριστος ηθικός βίος. Το μοναδικό γνώρισμα του ανθρώπου που τον ξεχωρίζει από τα άλλα έμβια όντα είναι ο λόγος, η λογική. Ο άνθρωπος θα πρέπει να καταλαβαίνει τις επιταγές της λογικής και να συμμορφώνεται.
Αρετές για τον Αριστοτέλη είναι οι επαινετές έξεις. Η αρετή δεν είναι φυσική προδιάθεση, αλλά κάτι που προκύπτει από δραστηριότητα και επίμονη άσκηση και δεν αποκτιέται με τη διδασκαλία αλλά με την πρακτική. Ο εθισμός είναι χαρακτηριστικό μόνο του ανθρώπου. Στην κορυφή της ιεραρχίας των αρετών βρίσκεται η σοφία. Η φρόνηση μας κάνει ικανούς να φτάσουμε στη σοφία.

ΗΘΙΚΑ ΕΥΔΗΜΕΙΑ

ΚΕΙΜΕΝΟ

Ο σκοπός είναι το καλύτερο και το τελικότερο. Χωρίς αυτόν τίποτε δε μπορεί να γίνει. Το ιδιαίτερο έργο της ψυχής είναι να παράγει ζωή και ζωή σημαίνει χρήση και εγρήγορση, γιατί ο ύπνος είναι έλλειψη δραστηριότητας και ανάπαυση. Η ευδαιμονία είναι ο τελικός σκοπός, είναι το σπουδαιότερο αγαθό. Τίποτε ανολοκλήρωτο δεν είναι ευτυχισμένο, επειδή δεν είναι πλήρες. Κι επειδή το ήθος ( ο χαρακτήρας ) προέρχεται από το έθος, τη συνήθεια δηλ. και η συνήθεια σχηματίζεται σιγά σιγά με την επανάληψη, με μια κίνηση δηλ. που γίνεται πολλές φορές, μια κίνηση που υποχρεώνει την ίδια τη φύση σε υποταγή, μια κίνηση που γίνεται τελικά δεύτερη φύση, έτσι η συνήθεια χαρακτηρίζει τόσο τις πράξεις μας όσο και το χαρακτήρα μας. Όποιος ακολουθεί το μέσο δρόμο αποκτά πάντα τις καλύτερες συνήθειες.
Κάθε ηθική αρετή είναι σχετική με τις ηδονές και τις λύπες. Ύψιστο και άριστο αγαθό είναι αυτό που συμφωνεί με τον ορθό λόγο και αυτό είναι το μέσον μεταξύ της υπερβολής και της έλλειψης. Είναι ανάγκη, λοιπόν, να αναγνωρίσουμε ότι και η ηθική αρετή αποτελεί το μέσο εκείνο δρόμο που πρέπει κανείς να ακολουθήσει τόσο στις χαρές όσο και στις λύπες του. Η μεσότητα δεν απέχει πάντα το ίδιο από τα άκρα ۠ π.χ. η υπερβολική άσκηση είναι υγιεινότερο πράγμα από την παντελή έλλειψη άσκησης και πιο κοντά στο μέσον, ενώ αντίθετα, σε ό,τι αφορά τη διατροφή η έλλειψη πλησιάζει περισσότερο προς το μέσον από την υπερβολή. Οι άνθρωποι αγαπούν περισσότερο την απόλαυση και λιγότερο την εργασία. Όσον αφορά το θυμό, μπορεί κανείς να είναι τόσο πολύ σπλαχνικός, τόσο πολύ διαλλακτικός, που να μη θυμώνει ακόμη και όταν τον χτυπάνε ۠ τέτοιοι, όμως, άνθρωποι είναι πολύ λίγοι, ενώ οι περισσότεροι ρέπουν προς το άλλο άκρο, γι` αυτό και ο θυμός δεν κολακεύει κανέναν.
Καθετί που γίνεται από επιθυμία είναι εκούσιο. Καθετί αναγκαίο είναι ακούσιο και βίαιο, άρα είναι και δυσάρεστο. Ο άνθρωπος που δεν είναι εγκρατής δεν κάνει αυτά που θέλει, γιατί από έλλειψη αυτοελέγχου δρα σύμφωνα με την επιθυμία του ( όχι σύμφωνα με το λογικό του ) και αντίθετα από εκείνο που θεωρεί σωστό. Και έτσι προκύπτει πως ο ίδιος άνθρωπος ενεργεί ταυτόχρονα εκούσια και ακούσια ۠ αυτό όμως είναι αδύνατο. Ο εγκρατής πιέζει τον εαυτό του να απομακρυνθεί από τις γλυκές απολαύσεις και ο μη εγκρατής πιέζει τον εαυτό του να ενεργήσει ενάντια στο λογικό. Ο δεύτερος, όμως, φαίνεται πως υποφέρει λιγότερο και ενεργεί μάλλον εκούσια. Και ο εγκρατής, όμως, ενεργεί σύμφωνα με τη θέλησή του. Ο άνθρωπος που αυτοκυριαρχείται ( ο εγκρατής ) στενοχωριέται όταν δρα ενάντια στην επιθυμία του και, ταυτόχρονα, χαίρεται λόγω της ευχαρίστησης που του δίνει η ελπίδα ότι θα ωφεληθεί ή γιατί ωφελείται ήδη με το να είναι καλά στην υγεία του. Και εκείνος που δε δείχνει καμιά εγκράτεια απολαμβάνει το αντικείμενο της επιθυμίας του, στενοχωριέται όμως λόγω της απελπισίας που προκαλείται από τη γνώση ότι κάνει κάτι κακό. Λογικά, λοιπόν, μπορούμε να πούμε πως και οι δύο πράττουν με τη βία και ότι, τόσο ο ένας όσο και ο άλλος, πράττουν κατά κάποιο τρόπο αντίθετα με τη θέλησή τους, κάτω από τον καταναγκασμό που η όρεξη και το λογικό ασκείται πάνω τους. Επειδή η λογική και η επιθυμία υπάρχουν από τη στιγμή της γέννησής μας, μπορούμε να πούμε πως και οι δύο χαρακτήρες ενεργούν ενάντια στη φύση τους, μόνο που η φύση αυτή δεν είναι και στις δύο περιπτώσεις η ίδια.
Το πάθος και η επιθυμία υπάρχουν και στα ζώα, τα ζώα όμως δεν έχουν προαίρεση. Αλλά, βέβαια, ούτε η βούληση και η προαίρεση είναι το ίδιο πράγμα. Γιατί μερικές φορές θέλουμε πράγματα που ξέρουμε ότι είναι αδύνατα, όπως π.χ. να είμαστε αθάνατοι ۠ κανένας, όμως, δεν επιλέγει κάτι το αδύνατο. Η προαίρεση δεν είναι ούτε κρίση ούτε αντίληψη. Αλλά αφορά τα μέσα που υιοθετούνται για την επίτευξη κάποιου σκοπού. Η αρετή είναι η αιτία τού να είναι ορθός ο σκοπός της προαίρεσης. Επιπλέον, επαινούμε και καταδικάζουμε την προαίρεση μάλλον παρά τα έργα ( παρόλο που η ενέργεια είναι προτιμότερη από την αρετή ), και αυτό γιατί οι άνθρωποι κάνουν πολλές φορές κακό υπό το κράτος βίας.
Αποδείχθηκε ότι εκείνα τα πράγματα που είναι στην ουσία τους ευχάριστα είναι και καλά, και εκείνα που είναι στην ουσία αγαθά είναι και ευχάριστα. Δεν υπάρχει ευχαρίστηση παρά μόνο στη δράση. Πρέπει να ζούμε με γνώμονα το λόγο και την έξη και την ενέργεια του λόγου, όπως ζει ο δούλος με τον κύριό του. Η επιλογή και η χρήση όλων των αγαθών θα είναι τόσο καλύτερη όσο περισσότερο μας επιτρέπει να γνωρίσουμε και να ενατενίσουμε το θεό. Και είναι αυτή η κατάστασή μας η καλύτερη και αυτός ο κανόνας ο πιο ασφαλής και ο πιο ωραίος. Και η κατάσταση η πιο κακή είναι εκείνη που, είτε από έλλειψη είτε από υπερβολή, μας εμποδίζει να υπηρετούμε και να ενατενίζουμε το θεό.

ΣΧΟΛΙΑ

• Ο Αριστοτέλης θεωρούσε ότι η κατάλληλη απάντηση στο ερώτημα « τι αποτελεί ευτυχία; » θα ήταν η απαρίθμηση των αγαθών που περιέχει η « καλή ζωή ».
• Σύμφωνα με τη σωκρατική άποψη, αρετή σημαίνει γνώση.
• Η αριστοτελική θέση είναι πως η απόκτηση οποιασδήποτε αρετής δεν είναι μόνο θέμα γνώσης αλλά και συνήθειας.-